Recensie: Britta Böhler – De beslissing
Thomas Mann voor Dummies
Op vrijdag 31 januari 1936 levert Nobelprijswinnaar Thomas Mann bij de Neue Zürcher Zeitung een open brief in die zijn leven zal veranderen. In die brief neemt hij voor het eerst in het openbaar duidelijk stelling tegen het nazi-regime in Duitsland. Hij woont dan al een tijdje in Küsnacht, vlakbij Zürich, omdat hij aanvoelt dat het mis gaat in zijn vaderland. Toch heeft hij nooit een standpunt ingenomen, ondanks de aansporingen van zijn kinderen, vooral Erika en Klaus, die politiek veel uitgesprokener waren.
De overwegingen om de brief te schrijven staan centraal in De beslissing van Britta Böhler. Je volgt drie dagen in het leven Thomas Mann, nadat hij de brief heeft afgegeven bij de krant en toch nog door twijfel achtervolgd wordt. Hij weet dat de publicatie ervan de banden met Duitsland voor lange tijd zal verbreken. Zijn status als een van de belangrijkste schrijvers van Duitsland dwingt hem er echter toe om naar buiten te treden met zijn overtuiging.
Die drie dagen vol mijmeringen leveren echter geen spannende literatuur op. Böhler doet namelijk of we steeds in het hoofd van Thomas Mann zitten, maar in werkelijkheid is er continu een alwetende verteller aanwezig die alle feitjes en wetenswaardigheden uit het leven van de schrijver aan het opdissen is. Zal Mann ooit gedacht hebben: ‘Wagner, een Duitse meester. Ondanks het feit dat de voortekenen allesbehalve gunstig waren voor de zoon van een klerk en een bakkersdochter. Hij is in Leipzig geboren en zijn Saksische tongval zal hem zijn leven lang verraden.’ Dit is informatieoverdracht, geen gedachte.
Van zijn jeugd in Lübeck, zijn gezinsleven in München, zijn reizen naar Amerika, zijn ontmoetingen met collega’s, zijn geheime voorliefde voor jonge mannen: alles komt in die drie dagen aan de orde. Voor de rest gebeurt er weinig opzienbarends: Thomas Mann nuttigt een ontbijtje, Thomas Mann laat de hond uit, Thomas Mann nipt van een likeurtje, Thomas Mann steekt nog een sigaar op. Bezigheden die de grote schrijver veel ruimte geven om na te denken over zijn eigen leven. Böhler heeft de dagboeken van Mann en de biografiën over de schrijver kennelijk goed bestudeerd, maar het is bij een opeenhoping van informatie gebleven. Een soort Thomas Mann voor Dummies.
Voor liefhebbers van het oeuvre van Thomas Mann (en de rest van de Mann-familie) biedt De beslissing geen enkel nieuw inzicht. Voor mensen die de schrijver niet kennen kan de roman van Böhler wellicht een aardige introductie vormen.
Coen Peppelenbos
Britta Böhler – De beslissing. Cossee, Amsterdam. 176 blz. € 18,90.
Verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 30 augustus 2013.
