Koester je boeken

Schrijfster Mira Feticu heeft jarenlang in de bibliotheek in Den Haag gewerkt. In Geheugen, geschiedenis, beschaving, met als ondertitel Lofzang op de bibliotheek laat ze de Nederlandse lezer zien hoe groots en bijzonder een mooie boekencollectie is. Als klein kind had ze in Roemenië, haar land van herkomst, niet de toegang tot zo’n kenniscentrum, ook tijdens haar studie was dat anders dan in Nederland. Onderschrijven we het nut en de waarde van een goed uitgeruste bibliotheek? Misschien steeds minder.

In verschillende hoofdstukken die samen de dagen van de week vormen, leidt Fitecu ons langs allerlei wetenswaardigheden over het bibliotheekwezen. De nadruk ligt op het belang van boeken, het troostende gehalte ervan en hun eeuwige bron van kennis. Tegelijkertijd ziet ze met lede ogen aan hoe onzorgvuldig er in Den Haag met de bibliotheek wordt omgegaan. Dat de bibliothecaresse, ooit een gerespecteerde medewerker, wegbezuinigd wordt; dat sommige managers meer aandacht voor vrouwelijke collega’s dan voor boeken hebben; dat er zelfs mensen op leidinggevende posities zitten die niet van lezen houden.

Tijdens haar werk in de bibliotheek observeerde ze veelvuldig de gebruikers van het gebouw. In een van de hoofdstukken typeert ze negen soorten lezers:

De non-lezers: mensen die hun tijd moeten verdoen en daarvoor naar de bibliotheek komen.
De conjuncturele lezers: zij die alleen lezen als ze met vakantie zijn.
De zieken en hypochonders: lezers die komen voor gezondheidsboeken.
De hipsters: mensen die lezen wat in de mode is.
De lezers die zich niet begrepen voelen: eenzame en melancholische lezers.
De alleslezers: zij die geen verschil maken tussen categorieën.
De complottheorielezers: ze zien er ernstig uit, maar je kunt hen misschien beter vermijden.
De consumentengidslezers: dit is de grootste groep lezers.
De fanatiekelingen: obsessieve levenslange lezers, velen van hen willen zelf boeken schrijven of hebben dat al gedaan.

Er zit vast nog van alles tussen de types en mensen kunnen waarschijnlijk veranderen van groep al naar gelang de levensfase waar ze in zitten, maar het is leuk om te bedenken bij welke groep je hoort of zou willen horen.

Dat niet alles goed gaat in de Nederlandse bibliotheek, en in de Haagse in het bijzonder, steekt ze niet onder stoelen of banken. In het hoofdstukje Libricide wordt heel duidelijk wat het lot van veel boeken is. Niet dat de vernietiging van boeken nieuw is, zo zegt Feticu dat het regime waar zij is opgegroeid 8438 titels vernietigde van wetenschappelijk werken. ‘Tweehonderd schrijvers ontvluchtten Roemenië om te voorkomen dat ze in de gevangenis werden gestopt.’ In Nederland worden dan wel geen schrijvers in de gevangenis gestopt, er worden wel boeken afgeschreven en weggegooid, meer dan 2 miljoen per jaar. De schrijfster roept bibliotheken op om een andere oplossing te zoeken voor afgeschreven boeken, zoals het schenken aan basis- of middelbare scholen. Daar zou inderdaad best beter over nagedacht kunnen worden. Leerlingen worden dan makkelijker in contact gebracht met boeken en kunnen zelfs een eigen kleine collectie aanleggen. Dat zal ongetwijfeld het lezen bevorderen.

De schrijfster strooit kwistig met verwijzingen naar grote namen uit de wereldliteratuur die iets over boeken of lezen gezegd hebben. Vooral om te benadrukken hoe belangrijk boeken in het algemeen zijn, maar ook om te laten zien hoezeer ze haar eigen leven bepaalden. Het grote kader in het boek zijn de dagen in de week zijn met hun vaste routines, zoals de dinsdag waarop de nieuwe tijdschriften binnenkomen die in hun vakjes gezet moeten worden. Maar in de meeste hoofdstukjes scheert Feticu zigzaggend langs alle facetten van het boekenwezen. Vaak wordt teruggegrepen op vroeger, op bestaande collecties, op schitterede verzamelingen, privébibliotheken, op haar eigen verslaving aan boeken. Er mist daardoor een bepaalde lijn of opbouw in deze lofzang, maar dat doet niets af aan de boodschap die steeds weer wordt onderstreept: koester je boeken, als land, als stad, als bibliotheek en als mens. Want zonder boeken geen collectief geheugen en zonder collectief geheugen geen beschaving.

Arjen van Meijgaard

Mira Feticu – Geheugen, geschiedenis, beschaving. De Geus, Breda. 120 blz. € 14,99.