De merel en de oorlog

De oma van Annick, Joanna, is ernstig ziek en heeft een beenmergtransplantatie nodig. Bij het onderzoek naar geschikte kandidaten in de familie komt ze er achter dat haar broer en zus geen biologische familie van haar zijn. Annick zet alles op alles om te onderzoeken wie dan wel tot haar echte familie behoren en de sleutel tot de oplossing ligt in een aantal prenten die haar oma sinds de Tweede Wereldoorlog heeft meegenomen en die nog altijd bij haar aan de muur hangen.

De in Amerika wonende Maria van Lieshout vertelt in Het lied van de merel wat er in de oorlog met de joodse Johanna en Soli (haar broer) is gebeurd. Ze koos voor een alwetende verteller in de vorm van een merel die door tijd en ruimte kan vliegen en commentaar kan geven op deze geschiedenis. Ik weet niet of Van Lieshout de Engelstalige markt in haar hoofd had bij het maken van deze graphic novel, want af en toe wordt er wel veel toegelicht en uitgelegd, al is dat in een tijd waarin het vak geschiedenis geminimaliseerd is waarschijnlijk ook geen overbodige luxe voor veel Nederlandstalige lezers.

Van Lieshout baseerde haar personages in haar fictieve verhaal op enkele historische figuren (die achterin het boek nader worden besproken). Zo is Emma Bergsma, die in de oorlog zich ontfermde over Hanna en Soli, losjes gemodelleerd naar de verzetsvrouw Hanneke Eikema. Bergsma, die goed kan tekenen, rolt in het verzet en wordt al snel ingezet om papieren te vervalsen. Ondanks de nadrukkelijke claim, ook binnen het verhaal, dat het een fictie betreft, doet Van Lieshout er veel aan om de waarachtigheid van de gebeurtenissen te benadrukken, onder meer door foto’s en documenten in te vlechten binnen het getekende verhaal. Dat werkt bijzonder goed.

Wat af en toe wat storend werkt zijn de opmerkingen van de merel die grossiert in esoterische terzijdes waarin sommige woorden ook nog eens in kapitalen zijn gezet:

Een historische gebeurtenis is niet beperkt tot het verleden. Het is een TRILLING die pulseert door VLEES en BLOED en die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

De merel kijkt ook niet op van een cliché meer of minder: ‘Elk EINDE is ook een BEGIN.’ Zo af en toe wil je die merel wel uit de lucht schieten.

Het lied van de merel laat voor de zoveelste keer zien hoe een familie verscheurd kan raken door een oorlog en door systemen die mensen uitsluiten. Het laat eveneens zien dat er altijd mensen nodig zijn die boven zichzelf uitstijgen door wel in verzet te komen. Dat gebeurde in de Tweede Wereldoorlog, dat gebeurt nu. Juist door het hedendaagse onderzoek van Annick naar de jeugd van haar oma betrekt Van Lieshout het heden bij de geschiedenis waardoor deze graphic novel zeker voor jongeren op school uitermate geschikt is.

Coen Peppelenbos

Maria van Lieshout – Het lied van de merel. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 256 blz. € 27,50.