Nieuws: Tom Lanoye wint Tzum-prijs 2010
Met de zin:
‘Vijftien jaar had de badkamer met de caravanafmetingen probleemloos dienstgedaan, de sporadisch gekneusde knie niet te na gesproken van wie zich, zijn toilet makend of zich scherend voor het lavabootje, te bruusk omdraaide en aan den lijve moest ervaren hoe gering de speling was gebleven tussen rand en wand.’
wint Tom Lanoye de Tzum-prijs 2010. De jury van het literaire blad Tzum (bestaande uit Roos Custers, Coen Peppelenbos en Nick ter Wal) bekroonde deze zin uit de veel genomineerde roman Sprakeloos. De terechte winnaar van de Tzum-prijs krijgt een beker en een bedrag aan euro’s dat gelijk is aan het aantal woorden in de zin. In dit geval is dat 49 euro.
De jury was vooral gegrepen door de sterk beeldende kracht van deze zin: iedereen zal meteen een beeld hebben van deze kleine badkamer. Daarnaast was de jury ook zeer te spreken over de woorden ‘lavabootje’ en het in onbruik rakende ‘bruusk’. De slagroom op de taart was het binnenrijm aan het einde van de zin. De zin staat op zichzelf, maar is ook onheilzwanger van de ramp die na vijftien jaar zal plaatsvinden. Mensen die dit boek, volgens de jury het meest indrukwekkende en ontroerende van Lanoye, gelezen hebben, weten precies welke scène in de roman volgt. De jury was uiteindelijk unaniem over deze keuze. De strijd binnen de jury ging over twee zinnen van Tom Lanoye.
Sprakeloos is niet alleen een mooie autobiografische roman over het leven en sterven van de ouders van de schrijver, binnen het boek is Lanoye ook een strijder voor taalgebruik waaruit durf en passie spreekt. ‘Maar als het gaat over letteren die niet in de eerste plaats naar schoonheid haken, maar naar waarachtigheid, zelfs al moeten ze daarvoor uit hun voegen barsten en knarsen en botsen en krijsen? Kom dan om de liefde Gods niet elke keer en bij ieder thema aankakken met dat vervloekte “Minder is meer”, dat bij enkele grootmeesters, ik geef het grif toe, briljante boeken heeft opgeleverd, tijdloze teksten, nederigmakende chefs-d’oeuvre, maar dat daarbuiten voornamelijk wordt misbruikt door onmachtigen en ongetalenteerden om hun gebrekkige greep te verhullen op zowel hun materiaal als hun materieel.’
Eerdere winnaars waren: Erwin Mortier (2009), A.F.Th. van der Heijden (2008), Jeroen Brouwers (2007), Tommy Wieringa (2006), Ilja Leonard Pfeijffer (2005), Stijn Aerden (2004), Doeschka Meijsing (2003), Paul Mennes (2002).
Alle nominaties (door jury en publiek) kunnen hier nagelezen worden.
zo te zien is bijna heel \’sprakeloos\’ genomineerd en terecht.
Wel… Wordt een mens verondersteld die \’zin\’ te verstaan? Hij is niet eens grammaticaal correct. Om nog maar te zwijgen van de taal die hopeloos uit haar tijd klinkt. En zeggen dat professoren Nederlands aan de universiteiten ijveren voor het schrijven van verstaanbaar Nederlands zoals het gesproken wordt, niet zoals het vijftig jaar geleden werd geschreven. Wat is dat toch met die Vlamingen die in een negentiende-eeuwse schoolmeester veranderen van het moment dat ze een pen en een papier zien? Sprakeloos ben ik wel. Niet door de zin. Jammer van de prijs.
@ kirsten: bedoel je met \’verstaan\’ begrijpen?
Al eeuwenlang onderscheidt de Nederlandse literatuur zich door onnodig problematisch gewauwel, de onbevangen lezer afschrikkend, die ontspannend in luie stoel of bed en het zich blijkbaar te gemakkelijk makend, aan den lijve moet ervaren hoe weinig de stijlfiguren bijdragen aan het literaire genot.
\”De jury was vooral gegrepen door de sterk beeldende kracht van deze zin: iedereen zal meteen een beeld hebben van deze kleine badkamer.\” Wat een lulkoek! Ondanks dat ik niet terug deins voor gevierde wereldliteratuur, moest ik vijf keer lezen voordat ik doorhad waar het eigenlijk over ging. is Het is dus niets anders dan een hele slechte zin. Met deze misplaatste erkenning houdt de Nederlandse literaire kongsi de mythe in stand dat nodeloos moeilijk lezende zinnen een soort van extra literaire waarde hebben. Wie buitenlandse literatuur leest, weet dat dat juist niet het geval is.
Ja, dat bedoel ik en er zullen nog pakweg 4 miljoen anderen zijn die dat ook bedoelen als ze \’verstaan\’ zeggen of schrijven. Jammer genoeg kan u voor de rest geen argument verzinnen.
@Kirsten: Er zijn genoeg argumenten te verzinnen, maar die staan in het juryrapport. Het staat iedereen vrij om de zin verder te begrijpen en te verstaan op zijn of haar manier.
U ziet het, er zijn nog mensen die een duidelijker beeld hebben van wat een goede zin nu eigenlijk is. Een goede, prachtige zin is geen zin die aan elkaar hangt van de archaïsche bewoordingen, komma\’s en geforceerde grammatica om toch maar al die ideeën in die ene zin te proppen alof het een reiskoffer is. Neen, het is de simpele, alledaagse zin die een prachtig beeld uitdrukt, maar die te lezen valt, grammaticaal correct is bovenal, eventueel lyrisch of ritmisch kwaliteiten heeft, die de bewondering zou moeten krijgen van elke lezer. Het zijn zinnen zoals Kafka ze schreef die ronduit bewonderenswaardig zijn. Ze zijn gewoon, maar ze zijn in hun eenvoud en lengte oh zo kunstzinnig samengesteld. Saramago is ook vrij brilliant. Alleen heb ik die man niet gelezen in het Portugees. Kafka heb ik wel gelezen in het Duits. Zijn zinnen zijn een uitdaging, maar zijn niet onleesbaar. Als we de twee vergelijken, komt Mr Lanoye nog niet tot aan Kafka\’s knieën om maar een goed schrijver te nemen. En trouwens, zelfs Emants schreef beter, vlotter, ondanks zijn (logisch) archaïsch taalgebruik (voor ons). Wat Lanoye wilde doen met deze zin. Ik weet het niet. Vlaamse schrijvers hebben nog veel te leren over vlotheid. Door zinnen als deze te bekronen, werkt u het idee dat hoogdravend beter is alleen maar in de hand. Ik ben nog immer sprakeloos en wordt het allengs meer.
Misschien kunnen jullie e-mailadressen uitwisselen dan?
Het is duidelijk dat kritiek niet ernstig genomen wordt. Het is lastig natuurlijk van te kijken als liefde blind is, maar ik dacht toch dat het mogelijk was voor een mens om eens uit een andere invalshoek te kijken. Zeker als u deel bent van de literaire wereld had ik gedacht dat die mensen toch met minder dan brilliant niet tevreden zijn. Mag ik u er trouwens op attent maken dat de Duitse vertaling van bewuste zin stukken (!) beter klinkt dat het origineel en zelfs Kafka-allures heeft, al klopt uw betrekkelijk voornaamwoord \’dessen\’ wel niet helemaal gezien het geen vrouw kan betreffen en een man, tenzij hij een travestiet is, zich niet schminkt.
@ kirsten: wat heb je toch steeds een hoop woorden nodig om je punt duidelijk te maken. Wees eens wat ruimhartiger en blijmoediger. Je kunt ook zeggen: Tom Lanoye: gefeliciteerd met je prijs.
Gefeliciteerd? Ik zou het eerder een schrijnende aanwijzing van gemakzucht of misschien onwetendheid. Ik ben heel ruimhartig e blijmoedig ook, maar ik heb een duidelijker idee van wat goed is dan de jury op dit vlak. Of misschien was er niets beters? Dat is dan zeker lastig te begrijpen. Of misschien heeft de jury geen ervaring? Nog lastiger te begrijpen. Het siert u dat u die keuze nog verdedigt ook.
@ kirsten: misschien is het goed als je nu ergens anders gaat vuurspuwen. Op een eigen blogje waar je het met jezelf eens kunt zijn bijvoorbeeld.
Toen ik probeerde deze zin voor mijn eigen blog met een Duits publiek te vertalen, kwam ik wat problemen tegen, die de kritiek van Kirsten lijken te bevestigen. Als buitenlander was mij het woord \’lavabootje\’ in eerste instantie niet begripelijk. Dan ontstond in mij de visioen van een wastafeltje van lava in de vorm van een bootje. Zoiets bestaat echt in de moderne Duitse Badezimmerkultur. Maar dat leek me dan niet te stroken met het blijkbaar ook wat verouderde badkamertje in deze zin. Goddank heb ik nog op tijd ontdekt dat het om een kleine lavabo gaat.
Maar hoe vaker ik de zin lees, hoe meer bewondering heb ik voor Tom Lanoyes vermogen om in 49 woorden het beeld van iemand op te roepen die dagelijks weer in dit kleine badkamertje staat. Chapeau!
Hier nog mijn Duitse vertaling:
‚Fünfzehn Jahre hatte das Badezimmer im Wohnwagenformat problemlos seinen Dienst getan, abgesehen vom sporadisch blaugestoßenen Knie dessen, der sich beim Schminken oder Rasieren vor dem kleinen Lavabo zu schnell umdrehte und am eigenen Leibe erfahren musste, wie gering der Spielraum zwischen Rand und Wand geblieben war.‘
Proficiat voor Tom Lanoye en ook voor de jury, die zeker een grote kluif heeft gehad aan de toekenning van deze prestigieuze prijs.
Het leukste is dat de literatuur er weer door in de media is geraakt, wat altijd meegenomen is. Het daagt het de mensen ook uit om over taal na te denken, dat is nog beter. Het is ons meest dierbare erfgoed, aangezien het ons allen verbindt.
nou ja, inderdaad een wat rare zin; zo meen ik dat \’niet te na gesproken\’ wordt gebruikt als het om personen gaat, niet om een ding als een gekneusde knie! je zegt dan, b.v.: \’daargelaten\’. en \’van wie zich\’ staat op de verkeerde plek in de zin. kortom
wel een beetje een rommeltje, deze winnende zin.
dat \’lavabootje\’ dat is dan weer wel mooi, mooi Vlaams bedoel ik.
zoals gezegd: nou ja.
Tom, gefeliciteerd!
\”niet te na gesproken\” kan echt alleen over personen gaan, en bovendien betekent het nogal iets anders dan \”daargelaten\” wat hier vermoedelijk is bedoeld.
Als beschrijving is de zin fraai maar het is geen goed Vlaams/Nederlands.