Als liefhebber van boeken en lezen, volg ik ook wat we met onze taal doen, of beter: wat taal met ons doet. Een kop boven een artikel kan iets suggereren, waardoor je wilt doorlezen. Om er dan achter te komen dat je in min of meerdere mate misleid werd. Een kop als ‘100% lezers tevreden met ereader’ zou je kunnen interpreteren als: iedereen wil aan de ereader, papier is per onmiddellijk passé. Maar zo is het niet. Lees verder en dan blijkt dat een onderzoek zich heeft beperkt tot een kleine groep van gebruikers van de ereader, die in de afgelopen periode minstens één ebook hebben gelezen. Ja, zo kan ik het ook: 100% van mijn personeel is meer dan tevreden met zijn baas. Vergat ik te vermelden dat ik een eenmanszaak run?

Sinds een paar maanden echter ben ik niet meer zo kritiekloos in het opnemen van informatie. Hoe dat komt? Ik heb het boekje Van tofu krijg je geheugenverlies gelezen, over gekonkel en gestuntel met statistiek in media, politiek en reclame. Ik heb veel geleerd. Voortaan stel ik mijzelf bijvoorbeeld de vraag: ‘is dit veel?’, en probeer ik te ontdekken uit wie de controlegroep bestond. Ik kom nu vaak tot schokkende conclusies, die ik eigenlijk wel wist: ik word belazerd waar ik bij sta.

Zeker in reclame kunnen ze er wat van! Zo is er een tandpastareclame op televisie die ‘directe pijnverlichting’ belooft. De zeer oplettende kijker ziet bij het woord directe een klein sterretje staan, en moet dan proberen uit te vinden waar dat op slaat. Voordat je dat hebt kunnen uitzoeken is de reclame al lang en breed afgelopen. Dus heb ik maar eens de website van het bewuste merk bezocht, en wat blijkt? De directe pijnverlichting vindt plaats ‘wanneer direct met de vingertop aangebracht en gedurende 1 minuut ingemasseerd’. Noem mij een gekkerd, maar gebruikt niet ieder mens tandpasta op een tandenborstel (hoewel je er ook goed puistjes mee kunt uitdrogen)? Goed, er wordt niet gelogen, hooguit een beetje misleid. Misschien moet dat geen tandpasta heten, maar ‘inmasseerpasta’, of ‘vingerpasta’. Nee, niet die laatste.

Er zijn ook smeersels voor het vrouwengezicht, waarover dan 90% van de testpersonen heel tevreden is. Voorheen dacht ik ‘fijn voor Moederdag, kopen die crème’, maar nu vraag ik mij af: onder hoeveel vrouwen werd dat onderzocht (dat blijken er soms hooguit veertig te zijn), wat was de staat van hun huid vóór de testfase, maar omschrijf als je wilt ‘heel tevreden’ eerst eens (‘ik was heel tevreden toen het brandende gevoel na drie dagen eindelijk was weggetrokken’ is ook een soort van heel tevreden).

Wie dus niet meer zomaar alles wil geloven wat er geschreven wordt, en uitslagen van onderzoekjes kritisch wil benaderen, leest met plezier ‘Van tofu krijg je geheugenverlies’. Het staat bovendien vol van verhaspelde en verkeerd geïnterpreteerde onderzoeken. Met als bonus een recept voor een tofuschotel.

Remco Volkers

*door liefhebbers van streekromans