Abortus (‘ik ben ertegen’), euthanasie (‘ik vind dat het strafbaar moet blijven’), homofilie (’tegennatuurlijk’), studentenprotest (‘het schaamrood trekt vanuit je bekken omhoog als je dat leest’), feminisme (‘dat gezeik over wie moet afwassen, is me wezensvreemd’) – het zijn ontwikkelingen die hem somber stemmen.

De gisteren overleden schrijver Heere Heeresma zat niet om stevige meningen verlegen, blijkt uit het interview dat Rudie Kagie in 1986 met hem had in Vrij Nederland. De schrijver voelde zich vaak onbegrepen, noemde zichzelf anarchist, maar liet vaak uiterst conservatieve politieke opvattingen horen. Aan recensenten had hij de pest: ‘Boekenschouwers zijn randfiguren, de acné, de meeëters op het gelaat van de literatuur.’ (Nieuwsnet, 20 september 1980). Aan interviews heeft hij een hekel blijkt als Tom Kellerhuis hem in 2000 komt interviewen voor HP/De Tijd:

Weet u waarom mijn vrouw altijd zo op de achtergrond is? Ze vindt zo’n interview maar flauwekul. En daar heeft ze volstrekt gelijk in! Weet u wat de enige reden is waarom ik dit doe? Omdat ik dit mijn uitgever, de heer Hazeu, heb beloofd.

Uitgevers kwamen en gingen in het leven van Heere Heeresma die met bijna iedereen in conflict raakte.

Een moeilijke man, maar een groot schrijver. Enkele verhalen uit Zwaarmoedige verhalen voor bij de centrale verwarming (1973) zij meesterlijk, vooral ‘Een winkelier keert niet weerom’ (de prachtige verfilming is hier terug te vinden in slechte kwaliteit). De romans Een dagje naar het strand en Geef die mok eens door, Jet zijn klassiek. Han de Wit gaat in ontwikkelingshulp, werd lovend ontvangen in 1972. Ad Zuiderent schreef in Trouw:

Han de Wit heeft alles in zich om tot de weinige klassieke personages in onze literatuur te gaan behoren. De beste manier om tot deze erkenning te komen is: zijn avonturen in besloten kring voor te lezen, totdat u door de tranen in uw ogen niets meer ziet. U zult niet meer weten of het tranen van verdriet of plezier zijn.

In de jaren tachtig schreef Heeresma een aantal persiflages op pornoromans waardoor hij een beetje door de literaire kritiek werd gemeden. Boeken als Eén robuuste buste, Gelukkige paren en Geschoren schaamte werden daarentegen wel goed verkocht. Pas in deze eeuw, met het verschijnen van zijn memoires bij uitgeverij De Arbeiderspers, keerde het tij in de kritiek. In 2006 verscheen zijn laatste roman Kijk, een drenkeling komt voorbij. In 2007 kwam ik hem een keer toevallig tegen op de uitgeverij. Bij het weggaan kreeg ik van Lex Jansen een stapeltje boeken in handen gedrukt, waaronder de laatste roman van Heere Heeresma.

‘Ik heb net je boek weggegeven,’ zei Jansen tegen Heeresma.

‘Het is een erg goed boek,’ oordeelde Heeresma zelf, terwijl hij me een hand gaf. Stevige greep zat er nog in, een beetje alsof ik zijn nieuwe wandelstok was. Zijn ogen waren minder levendig; op het moment dat hij me de hand schudde, was hij me alweer vergeten. Heeresma overleed op 79-jarige leeftijd in het Rosa Spier-huis.

Coen Peppelenbos