Hoe werkt het brein van Heleen van Royen?

In 1993 verscheen het Kwadraats Groot Literair Lees Kijk Knutsel en Doe Vakantieboek. Een van de mannen achter het boek was Ronald Giphart. De dikke vakantieboeken uit hun jeugd vormden de basis voor een hilarisch, flauw, grotesk en provocerend boek over literatuur. Er stonden puzzeltjes in, een feuilleton en grappige aankleedpoppetjes (welk jurkje doet Maarten ’t Hart vandaag aan?). Het was een pastiche die uitstekend werkte, althans voor mij, want voor het eerst zag ik hoe de saaiheid van de literatuur te lijf werd gegaan met humor. Dat kon dus ook in de literatuur!

In 2011 verschijnt Het grote Heleen van Royen Zomerboek. Goed gejat is beter dan slecht bedacht. De satirische inslag is verdwenen. Wat rest is de grauwe middelmaat, het SBS6 van de literatuur, de commerciële gedachte achter het product dat Heleen van Royen heet. Ook hier puzzeltjes, ook hier een kleurplaat, maar als het onderwerp steeds Heleen van Royen is, dan word je daar op den duur wel wat moe van.

Vakantiefoto’s van Heleen met man en haar kinderen (die meeprofiteren van het geld dat binnenkomt en die je dus schaamteloos kunt gebruiken), oude twitterberichten van Heleen, een dagboek dat Van Royen bijhield toen ze Zomergast was (in 2004!), Heleens favoriete stedentrips (‘De hoofdstad van Italië is een interessante mix van oude Romeinse monumenten en moderne winkel- en uitgaansgelegenheden.’) en ja hoor: ook een Heleen van Royen aankleedpoppetje.

Voorop het dikke boek staat ‘nieuwe columns & verhalen’, maar dat laatste moeten we met een korreltje zout nemen. In het boek zijn gewoon fragmenten uit eerder verschenen romans opgenomen of ‘deleted scenes’, afvalmateriaal zeg maar. Zouden al die Heleen van Royen-fans die gerecyclede teksten prettig vinden om te lezen of zouden ze denken dat ze een kat in de zak hebben gekocht? Niet getreurd, de volgende twee pagina’s bevatten Heleen van Royen kiekjes van tennisser Nadal ‘een god’. ‘Er gaat een golf van opwinding door het stadion als Nadal van shirt wisselt.’ En daarna weer tips over steden waar je het beste kunt shoppen: ‘Milaan is een winkelwalhalla. Voor een shopsessie kun je best een paar dagen reserveren.’

Het publiek trapt er nog in ook, in deze schaamteloze en inspiratieloze bestsellerfuik. Het Zomerboek staat al 7 weken in de top 20 van best verkochte boeken. Het is haar gegund. Wat ik echter niet snap is dat brein van Heleen van Royen. Gelukkig is daarvoor de rubriek ‘Wat je altijd al wilde weten…’ met op 1 pagina de vraag en het antwoord en voor de rest veel behangachtergrond. ‘Heeft jouw vader zich echt verdronken?’ is bijvoorbeeld een van de vragen naar het autobiografische gehalte van De gelukkige huisvrouw. ‘Ja. Toen ik 13 jaar was. De gelukkige huisvrouw is voor een groot deel autobiografisch, maar voor een deel ook niet. Ik heb mijn twee psychoses samengevoegd tot eentje in het boek. Een heftige tangverlossing leek me een geschikte opmaat naar de psychose en zo’n bevalling was voor zover ik weet nog nooit zo uitgebreid vanuit de vrouw beschreven in de literatuur.’ Twintig bladzijden verder in een volgende aflevering van dezelfde rubriek ‘Ik ben therapeut en ik heb je gevolgd in de media en volgens mij ben jij getraumatiseerd door het overlijden van je vader. Wil je daarover praten?’ Antwoord van Heleen: ‘Nee, daarover wil ik niet praten. Daarover heb ik genoeg gepraat, ook in therapeutische sessies, geloof me.’ Weer een bladzijde vol. Een schrijfster die daarover niet wil praten, maar het wel laat terugkomen in een vrolijk zomerboek vind ik niet zo geloofwaardig; dan hoor je volgens mij elke keer de kassa rinkelen als je het over je eigen leed hebt.

Coen Peppelenbos

Heleen van Royen – Het grote Heleen van Royen Zomerboek. FMB uitgevers, Amsterdam, 208 blz. € 12,50.