Seth Gaaikema met het Gilles de la Tourettesyndroom

Het leven biedt veel onbegrijpelijks. Ik snap niet dat men Nico Dijkshoorn een dichter noemt. Ik snap niet waarom Linda de Mol een goede presentatrice wordt genoemd. Ik snap niet waarom Geen Stijl een aanvulling is op de journalistiek. Ik snap niet dat Cees Geel een goede acteur gevonden wordt. Ik snap niet dat Nico Dijkshoorn een goede columnist wordt genoemd. Ik snap ook niet dat James Worthy het zover geschopt heeft dat er een boek van hem is uitgegeven.

Toch is dat gebeurd. Uitgeverij Lebowski sloeg op de trom en Worthy verscheen overal. Twee keer binnen een week op tv bij de Vara. Paul de Leeuw vond het een ontzettend geestig boek en ook Matthijs van Nieuwkerk deed enthousiast, hoewel je bij hem nooit weet of hij het boek ook daadwerkelijk gelezen heeft. Het gevolg was in ieder geval dat Worthy de Bestseller Top 60 inschoot, daar vier weken verbleef –met 24 als hoogste notering- en daar weer even snel uitviel. De hype was voorbij. Genoeg Nederlanders waren erin gestonken, uitgeverij Lebowski kon zijn centen bijeengraaien en zinnen op de volgende manier om lezers een rad voor ogen te draaien. Toch besloot ik om het boek te lezen, omdat je pas een oordeel kunt vellen als je daadwerkelijk een boek gelezen hebt.

James Worthy schrijft als een Jan Cremer met ADHD, maar dan zonder talent. In het begin van de roman heeft zijn vriendin Polly hem verlaten en dus wil het personage James Worthy van het dak springen. Aan het einde van het boek is dat helaas nog steeds niet gebeurd, maar we zijn wel een paar maanden verder. Worthy schrijft een boek over zijn romance, gaat met andere vrouwen naar bed en intussen wordt Polly zwanger van een ander. Voor het verhaal hoef je Worthy dus niet te lezen.

Pong met haar tepels
Misschien dan voor de vergelijkingen. Hij doet echt pogingen om mooie vergelijkingen te maken, maar als je er iets langer over nadenkt dan vallen die beelden toch tegen. ‘Nou, het gevoel van een openbarstende druif in mijn mond, ik kan daar niet zo goed tegen. Heb je ooit weleens het hoofdje van een pasgeboren baby tussen liftdeuren gelegd? Vast niet. Ik trouwens ook niet, maar dat voel ik dus als ik op een druif bijt.’ Je voelt dus iets wat je niet hebt gedaan. In deze zinnen staat als je goed leest dat Worthy bijtend op een druif het gevoel heeft of hij een baby tussen de liftdeuren legt. Wat hij eigenlijk wil vergelijken is het dichtklappen van de liftdeuren met het bijten op een druif, maar dat staat er niet.

‘De kunstenares kreunt verrukkelijk, de littekens onder haar plastieken borsten spelen Pong met haar tepels.’ In eerste instantie veer je op omdat de vergelijking origineel is, maar dan stel je voor hoe dat Pong gespeeld moet worden. Je vraagt je af waar het net is. Wat is hier de bal precies? Het beeld klopt niet.

Nog eentje. ‘Mijn hart is nou eenmaal een geharpoeneerde walvis. Futloos. Hij laat zich enkel meeslepen door vrouwen. Als een dobber. Gehavend naar de kust.’ Kan iemand dit beeld uitleggen? Het hart is een geharpoeneerde walvis die weer als een dobber is? Zou Worthy denken dat je een walvis harpoeneert door een hengeltje uit te gooien?

Misschien lees je Worthy wel voor de grappen. Er zijn mensen die van harde grappen houden, er zijn zelfs mensen die al lachen als je het woord kut, neuken, lul, godverdomme hardop zegt. De laatste groep is bij Worthy aan het goede adres. Dit is echt een boek voor mensen die Seth Gaaikema met een Gilles de la Tourette-syndroom het meest hilarische vinden wat ze zich kunnen indenken. Voor de jongeren onder ons: Seth Gaaikema was een cabaretier die zich onsterfelijk heeft gemaakt door de woordgrap (‘Ik zag een hinde lopen’). Dezelfde techniek gebruikt Worthy, al heeft hij meestal een langere aanloop nodig. ‘Ik ben verre van een knutselaar, daar ben ik namelijk veel te houterig voor, maar als ik ooit een cursus figuurzagen zou volgen dan zou ik tijdens de eerste les haar figuur zagen.’ Wat te denken van de ruzie die James en Polly onder de douche krijgen (let weer op de lange aanloop): ‘Ik heb net jouw harige holbewonerrug ingesmeerd, maar serieus Pol, gaan we onze dag nu echt beginnen met stampei onder een stortbad? Een schermutseling terwijl jij je muts scheert?’ De Gaaikemafactor is hoog. ‘Nog voor de training was afgelopen, zat mijn spits het losbandige tutje uit Oud-Zuid te vingeren. Vooraf wist ik al dat het tussen hen zou klikken. Hoe ik dat wist? Ach, noem het fingerspitzengefühl.’ Over de mislukte zwangerschap van Polly en James: ‘Haar eisprong die in het IJ sprong.’

‘Alleen zijn is mijn ding’
Opvallend is ook de hoeveelheid clichés die Worthy gebruikt naast lelijk modern Nederlands. Zie Worthy’s visie op het schrijverschap: ‘Alleen zijn is mijn ding, dit is het leven van een schrijver. Drank, mentholsigaretten, losbandigheid, onzekerheid en zelfmedelijden.’ Elke keer als Worthy niet in de overdrive staat en hij een gevoelige passage moet schrijven, zie je dat hij als schrijver niet verder komt dan platitudes gecombineerd met een Gaaikema. ‘Het is moeilijk. De grens tussen leven en werk is weg, en dat is nog zacht uitgedrukt. Wat is echt? Wat is fantasie? Alles is waanzin, Aafke. Alles. Waar ben ik mee bezig? Het voelt alsof ik mijn pijn aan het uitmelken ben, twijfel en verdriet zijn geen emoties meer, het zijn uiers.’

Och, och, och, wat is het leven toch zwaar voor Worthy. ‘Je vraagt je vast af waarom ik dit boek schrijf. Wat mijn doel is. Probeer ik je terug te krijgen of probeer ik het juist af te sluiten, het een plekje te geven?’ Ook Polly spreekt veertig bladzijden verder in dezelfde Viva-taal: ‘Ben je serieus? Heb je het een plekje kunnen geven?’ Wat een gebrek aan vakmanschap. Misschien moet iemand Worthy zeggen dat schrijven niet zijn ding is en dat hij dat maar een plekje moet geven.

Coen Peppelenbos

James Worthy – James Worthy. Lebowski, Amsterdam, 188 blz. €15,95.