‘Er is de laatste jaren een verschuiving gaande in christelijke hoek’

Onlangs verscheen de roman Noor van schrijfster Lisette van de Heg. Sinds het verschijnen van Mara, haar debuutroman over de door misbruik zwanger geraakte Maria, wist Lisette van de Heg (1983) stilletjes meerdere vertalingen, een verfilming en vier herdrukken te scoren. Een gesprek over een succesverhaal uit onverwachte hoek.

Qua ontvangst zou je Mara een droomdebuut kunnen noemen. Toch ben je vrij onbekend bij het grote publiek. Hoe kan dat?

Een eenduidige reden kan ik daarvoor niet geven, omdat succes afhankelijk is van veel verschillende factoren, die je niet allemaal zelf kunt beïnvloeden. Wel is het zo dat mijn naam bij een deel van het ‘grote publiek’ wél bekend is, namelijk in christelijke hoek. Mara is uitgekomen bij een imprint van Vuurbaak, een uitgeverij die christelijke boeken uitgeeft. Gevolg hiervan is dat mijn boeken vooral in christelijke boekhandels te vinden zijn. Het is jammer dat er in de Nederlandse boekenwereld zo’n scheiding is ontstaan tussen christelijke en niet-christelijke boekhandels/ uitgevers/ lezers/ schrijvers. We zouden over en weer veel aan elkaar kunnen hebben in ons toch al kleine taalgebied.

Wat dan?

Er kan uitwisseling zijn, dat is alleen maar verrijkend. Los daarvan de vraag: gaat het om wat ik schrijf, of om wat ik geloof? Als iets een bepaalde kwaliteit heeft, mag je verwachten dat het om die kwaliteit gewaardeerd wordt, niet om wat de maker van datgene wel of niet gelooft. De realiteit is dat het niet zo één op één werkt. Niet elk goed geschreven boek, wordt goed gewaardeerd, en niet iedere bestseller is even goed geschreven. Dat brengt me weer terug bij het begin van mijn antwoord: succes is afhankelijk van veel verschillende factoren. Succes is geen uitgezette route die je kunt bewandelen. Belangrijk is dan de vraag: ga je (alleen) voor succes? Succes is mooi, maar voor mezelf is nog belangrijker dat ik achter mijn eigen werk sta. Schrijven is wat ik graag doe en dat doe ik zo goed mogelijk.

In recensies is Mara beschreven als ‘uitstekend boven het gemiddelde christelijke verhaal’ en wordt vermeld dat ‘de christelijke moraal niet al te nadrukkelijk aanwezig is’. Dit wekt de indruk dat Mara de uitzondering is die de regel bevestigt en dat veel boeken van dit soort uitgeverijen literair gezien van lage kwaliteit zijn. Klopt dat beeld?

Ik weet niet in hoeverre deze citaten uit hun verband getrokken zijn. Het is een wat gechargeerde stelling om te zeggen dat ‘veel boeken van dit soort uitgeverijen’ etc. Ik denk dat deze uitspraken gedeeltelijk overblijfsels zijn uit een periode die we langzamerhand achter ons hebben gelaten. Er is een tijdlang weinig boeiends/ opzienbarends verschenen in christelijke hoek, maar daar is de laatste jaren een verschuiving gaande. Er zijn zeker schrijvers te noemen die kwalitatief goede boeken schrijven. Dus nee, ik denk niet dat het klopt.

De citaten kwamen uit het Reformatisch Dagblad en de bespreking van Biblion. Je was pas zesentwintig toen Mara uitkwam. Veel jonge schrijvers kiezen relatief luchtige thema’s die dicht bij hun belevingswereld kiezen. Jij schreef een roman die zich afspeelt in de jaren dertig van de vorige eeuw en over misbruik in een vrome gemeenschap gaat.

Ik ben bang dat ik luchtige thema’s niet zo interessant vind. Vanaf het moment dat ik de cijfers over misbruik hoorde was ik geschokt over het hoge percentage vrouwen dat hiermee te maken krijgt. Ik heb om me heen gekeken, mensen geteld, en uitgerekend hoeveel mensen ik kende en hoeveel daarvan dan volgens de cijfers te maken zouden hebben met enige vorm van misbruik. Ik was geschokt en verbaasd. Want ik wist van niemand die ermee te maken had.

Ik ging dus nadenken over het dubbelleven dat je leidt als misbruik een geheim is dat je bij je draagt. In de jaren die volgden heb ik altijd artikelen en boeken die over misbruik in welke vorm dan ook gingen gelezen.

Als je vervolgens gaat schrijven, is het fijn iets te kiezen waarmee je affiniteit hebt. Zodoende wist ik al vrij snel dat ik wilde schrijven over een vrouw die misbruikt was op jonge leeftijd. Mijn basisidee ging over een bejaarde vrouw die terugkeek op haar leven. Ik wilde werken met twee verhaallijnen, heden en verleden, die elkaar versterkten. Toen ik echter bezig ging met haar verleden, kreeg dat verhaal me zo te pakken, dat ik besloot om de ‘heden’-verhaallijn te laten vallen. Het verhaal van de jonge Maria was op zichzelf sterk genoeg.

Die jaren dertig waren belangrijk voor het verhaal, omdat ik daardoor extra duidelijk kon maken dat iemand in een isolement terecht komt als er zo’n geheim in het leven is. In die jaren was het natuurlijk helemaal not done om te praten over seks, laat staan over incest door iemand die in de gemeenschap hoog aangeschreven stond. Alles bij elkaar zoek je elementen die het echte verhaal versterken.

Je noemt ook ‘vrome gemeenschap’, dat lijkt alsof het ging om een geïsoleerde gemeenschap, een sektarisch iets, maar dat is in Mara niet aan de hand. Geloof had in die tijd een grotere, en een vanzelfsprekender rol in het dagelijks leven. Dat heb ik, mede als historisch gegeven, verwerkt. Daardoorheen speelt de vraag: hoe kan een geloof dat liefde preekt, zulke verschrikkelijke dingen tolereren? Ik heb in het verhaal verwerkt dat de incest gepleegd wordt door een méns, niet door God zelf, al verwart Maria dat wel eens met elkaar.

In september maakte je uitgeverij bekend dat Mara in 2012 zal worden verfilmd door regisseur Nick Jongerius. Hoe is dat tot stand gekomen en word jij bij de productie betrokken?

Mijn uitgever is betrokken geweest bij de verfilming van de boeken van Snuf en van de Hel van ’63. Naar aanleiding daarvan kwam bij hem het verzoek binnen van Nick Jongerius om het boek Holland onder het Hakenkruis op te sturen, ook uitgegeven bij Vuurbaak. Mijn uitgever stuurde ook Mara mee en toen Nick daarin begon te lezen was hij vanaf de eerste pagina verkocht. Hij nam de beslissing om Mara te verfilmen.

Ik ben tot op zekere hoogte betrokken bij het hele proces. Zodra het script af is, ga ik dat lezen en gaan we erover in gesprek. We zullen zien hoever mijn invloed dan gaat.

Ook ben ik van mening dat filmen een ander vak is dan boeken schrijven. Ik begrijp dat er dingen in het boek zitten, die niet één op één verfilmd kunnen worden. Daar moeten ze wat mee en ik heb er het volste vertrouwen in dat ze dat kunnen.

Natuurlijk ga ik, als het zover is, kijken op de set en ben ik van plan zoveel mogelijk mee te krijgen van het hele filmproces. Dat is een kans die ik waarschijnlijk niet vaak krijg en het lijkt me geweldig leuk.

Het idee dat iemand van mijn boek een film wil maken is heel bijzonder. Ik hoop dat door de verfilming nog meer mensen kennis zullen maken met Mara en daardoor hopelijk ook met mij als schrijver.

Behalve verfilmd wordt je roman ook nog vertaald, waardoor nog meer lezers gaan kennismaken met het boek. De Duitse vertaling is reeds verschenen en de roman zal ook in de Verenigde Staten verschijnen. Veel auteurs kunnen daar alleen maar van dromen. Jij krijgt dat meteen met je debuut voor elkaar. Waarom spreekt juist jouw boek filmmakers en buitenlandse uitgeverijen zo aan?

Wat de verfilming betreft: ik denk dat alles op het juiste moment op de juiste plaats samenviel. Nick kreeg dat boek op een moment dat hij aan iets nieuws wilde beginnen. Hij las het en was overtuigd. Dat is geweldig, maar niet door mij te sturen.

Wat betreft de vertalingen: ik denk dat Mara een verhaal vertelt dat in alle culturen raakvlakken heeft. Tegelijkertijd is het ‘Hollands’ door het historische karakter en de historische setting. Als buitenlandse uitgever kan dat misschien wel extra interessant zijn om op de markt te zetten.

Maar het is het verhaal zelf dat uitgevers overtuigt en naar de exacte motivatie van uitgevers kan ik alleen maar gissen.

In je onlangs verschenen tweede roman Noor beschrijf je hoe een ernstig ongeval de levens van de hedendaagse Nora en Job ontwricht. Was het een bewuste keuze om in de opvolger van Mara een hedendaagse setting te kiezen?

Na Mara was ik helemaal klaar met de jaren dertig. Het voelde als een opluchting om gewoon te kunnen schrijven over iemand die in de auto stapt, onder de douche gaat en haar computer aanzet, zonder bij al die kleine, dagelijkse dingetjes research te moeten doen. Het gaf me een bepaald gevoel van vrijheid om te schrijven in het heden. Waarbij ik overigens niet uitsluit dat ik ooit weer eens het verleden induik voor een roman. Ik ben blij dat ik kan afwisselen en dat ik niet vastzit aan een bepaald genre.

Bij Mara had de historische setting trouwens veel te maken met het versterken van de thematiek, bij Noor was een historische setting niet nodig om de thematiek te versterken. Je moet kiezen wat je verhaal ten goede komt.

Een cynicus zou zeggen dat je schrijverscarrière na het succes van je eerste roman alleen nog maar een neerwaartse curve kan gaan beschrijven.

Ik ga ervan uit dat dat niet gebeurt. Het zou kunnen dat Mara uiteindelijk mijn enige boek blijkt te zijn dat verfilmd wordt, maar dat wil niet zeggen dat de rest daarom kwalitatief minder zou zijn. Ik streef ernaar om door te ontwikkelen in mijn schrijven. En ik verwacht dat het ene boek beter ontvangen zal worden dan het andere.

Nu is Noor net uit en ik sta volledig achter dat boek. Het is anders dan Mara en nu er twee boeken van mij verschenen zijn, zullen er mensen zijn met een voorkeur voor het ene, of voor het andere boek. Dat geeft niet, want ieder heeft z’n eigen smaak.

Een echte neerwaartse curve verwacht ik niet. Dat zou betekenen dat elk boek slechter en slechter en slechter zou zijn. Als ik van mezelf echter zou zien dat ik kwalitatief achteruit ga, zou ik niet publiceren. De allereerste en belangrijkste vraag die ik mezelf stel op het moment dat er gesproken wordt over publiceren is: sta ik achter dit boek? Als het antwoord daarop ja is, ga ik door. Als het antwoord nee is, ga ik ook door; hetzij met een nieuw verhaal, hetzij met herschrijven, maar dan wordt er nog niet gepucliceerd. Het is bij schrijven belangrijk om op een bepaald moment te kunnen zeggen: dit is het (nog) niet, óf: dit is het, hier zet ik een punt, want het is goed zoals het is.

Lucas Zandberg

Lisette van de Heg – Mara. Plateau, Barneveld. 261 pagina’s, €12,50 (midprice-editie) & Noor. Plateau, Barneveld. 262 pagina’s, €18,90