Sentiment is gevaarlijk

Afstandelijkheid, kritiek, cynisme, ironie, het is de ruis op de lijn van de communicatie en problematisch voor de menselijke relatie. Sentiment is verboden door de intelligentsia, maar sentiment is onontkoombaar in het leven. Hoe kunnen we anders spreken over eenzaamheid, je vriendin die je heeft verlaten, de dood van een dierbare dan met gevoel, emoties en sentiment? Sentiment is gevaarlijk, het is gevaar voor melodrama, gezwever en gezeik. Suck it up, zou David Foster Wallace zeggen, want zonder sentiment ben je een lege huls.

De problematiek van menselijke relaties en communicatie thematiseert Daniël Dee in zijn verhalenbundel Vrouwen en ik eerst. Deze bundel is het prozadebuut van Dee, die als dichter met meerdere bundels naam heeft gemaakt. Dee is een talentvolle en uitermate goede schrijver. Nu al een uitermate goede schrijver? Ja, want in de hedendaagse Nederlandse literatuur lijkt het proza veel op elkaar, voornamelijk als het gaat om de stijl: iemand zit niet op een kruk, maar op heel veel bijvoegelijke naamwoorden + beschrijving van de kruk. Bij Dee is dat, godzijdank, anders.

Dee heeft talent (en hij is grappig, maar dat terzijde): zijn minimalistische vertelstijl heeft de onmisbare elementen van ritmiek en timing, bijvoorbeeld in het verhaal ‘Een enerverende zaterdag met ogenschijnlijke nattigheid’:

Nummer van een weekendarts opgezocht in de Gouden Gids. Gedoe. Lastig. Bladeren gaat moeizaam als ik steeds moet knipperen om iets te zien. Dokter gebeld en direct een afspraak gemaakt.

Of deze beschrijving van de ik-verteller uit hetzelfde verhaal over het lopen op straat : ‘Ik manoeuvreer, ik ontwijk. Ik strompel en ik struikel.’ Dit is de stem van een talentvolle auteur. Talent voor taal en timing.

De personages in alle verhalen zijn hulpeloos verdwaald in de leegte die ze zelf hebben gecreëerd. Die leegte is het gebrek aan echt contact, van een echte relatie met de ander. Voor de mannelijke ik-vertellers zijn de vrouwen, de ander, slechts projecten of objecten. In de relatie met de vrouw gaat het om het resultaat (seks), niet om het contact. De leegte is eenzaamheid, want tussen de ik-verteller en de ander staat altijd een glazen wand. In de leegte die de personages zelf van hun leven hebben gemaakt ontstaat vanzelf verveling. Deze verhalen zijn dan ook qua stijl en thematiek te vergelijken met Bret Easton Ellis’ beste roman Less than Zero. Zie bijvoorbeeld het verhaal ‘De schuur’ over verveelde jongeren, peer pressure, en verkrachting. De vriendin van één van de jongens in de schuur raakt in een comadronkenschap, de ene naar de andere jongen maakt met graagte gebruik van deze omstandigheid. ‘Triomfantelijk draaide hij zich naar ons om en zei: “Die is geen maagd meer. En ze weet het niet eens.” Maikel wil dat ze wakker wordt ‘anders kan ik net zo goed een opblaaspop kopen’ en dit laat Willie zich geen tweede keer vertellen ‘en piste een dampende straal op haar gezicht’.

Sentiment is uit den boze. Net als zelfreflectie. Vandaar dat de ikverteller uit ‘En zo ging het verder’ zijn relaas zo eindigt:

Ik besefte ineens dat ik Kim zo verschrikkelijk miste dat het pijn deed. Maar gemis doet altijd pijn, anders is het geen gemis. Al ga ik daar nu niet verder op in, want daar ging dit verhaal niet over.

Nee, daar ging het verhaal zeker niet over. Het ging over zijn verovering van de ‘naamloze vrouw’ en hoe hij met haar de liefde bedreef. Nee, hij ging niet vertellen hoe erg hij zijn ex-vriendin mist, hij is toch geen sentimenteel mietje. Pijn of andere donkere kanten van het leven moet je wegzuipen, of wegneuken. In ieder geval niet sentimenteel over ouwehoeren.

Denk niet dat Dee met deze verhalen een slappe Bret Easton Ellis-epigoon is. De personages van de laatste erkennen de leegte, de eenzaamheid, het hyperindividualisme en hedonisme en verantwoorden zo hun immorele handelingen en gedachten. De personages van Dee weten niet beter dan hun afstandelijke houding, ze zijn vergroeid met de leegte en eenzaamheid. Het antidotum? Sentiment, een klein beetje is al genoeg, want sentiment is niet negatief, maar menselijk.

Koen Schouwenburg

Daniël Dee – Vrouwen en ik eerst. Passage, Groningen. 152 blz. € 16,90.