In het kader van het Boekenweekthema én van de reclame: de vriendschap tussen Daniël Dee en Karel ten Haaf – de schrijvende vrienden werken ook samen: in 2010 verscheen hun vechtsportboek K-1, van de schoonheid en de kracht en momenteel werken ze aan een vooralsnog titelloze roman-in-dichtvorm. Onderstaande werd overgenomen (min of meer, licht bewerkt) uit de ‘uitleiding’ bij de novelle van C.B. Vaandrager – Sleutels, een ‘straat-collage’, afgelopen weekend bij Uitgeverij Passage verschenen ter gelegenheid van de twintigste sterfdag van de auteur.

In 1981 verhuis ik naar Groningen, om Nederlandse taal- en letterkunde te studeren – ik verkeer in de veronderstelling dat dat de ideale studie is voor iemand die schrijver wil worden. Eind jaren tachtig (reuzenstappen) bruist de stad van poëzie en van literaire activiteiten. Veel beginnende dichters, allemaal nog ongepubliceerd of met wat eigenbeheerbundels op hun naam, treden zo vaak mogelijk op in zoveel mogelijk cafés. Maar helaas: ook onder de vele jonge poëten in Groningen vind ik geen medestanders waar het mijn bewondering voor het werk van Vaandrager betreft.

Mijn poëticale eenzaamheid houdt aan tot eind februari 1999, wanneer tijdens het literatuurfestival Winterschrift een jonge dichter optreedt in de foyer van de Stadsschouwburg. Ik herken in hem een verwante geest, zijn werk ademt Vaandrager. Hij blijkt Daniël Dee te heten en een half jaar eerder, in de zomer van ’98, vanuit Rotterdam naar Groningen te zijn verhuisd om Nederlands te gaan studeren – in de veronderstelling dat dat de ideale studie is voor iemand die schrijver wil worden. We blijken niet alleen allebei grote bewonderaars van Vaandrager te zijn, maar zelfs hetzelfde werk zijn beste te vinden: gedichten. Na lezing daarvan wilde de middelbare scholier Daniël Dee niet langer alleen maar dichter worden, zo vertelt Daniël, maar de dichter Dee zou de nieuwe Vaandrager zijn. Wat het proza betreft gaat Daniëls voorkeur uit naar De reus van Rotterdam ‘en dan met name hoofdstuk 153 – het beste proza dat een mens sinds tijden heeft geschreven, dat behoort tot de top van de wereldliteratuur’, terwijl ik vasthoud aan De Hef als hoogtepunt van Vaandragers oeuvre.

Er ontstaat een vriendschap, die al snel het zuiver literaire overstijgt. Maar de liefde voor Vaandrager bindt wel, blij als we allebei zijn eindelijk met iemand over hem te kunnen praten. We bespreken uitgebreid het nummer van Passionate dat in 2002 verschijnt, tien jaar na Vaandragers overlijden. En we zijn verheugd om daarin te lezen dat mijn favoriete nog levende Nederlandstalige dichter, Hans Verhagen, hoog opgeeft van het latere proza van Vaandrager, van met name De reus van Rotterdam en De Hef: ‘Ik vind het fantastische boeken, maar het is geen Nieuwe Stijl proza. Dat was waarschijnlijk wel Cors bedoeling, maar de vorm is te chaotisch. Het gebruik van readymades zit er natuurlijk nog wel in, en het zit heel dicht op de werkelijkheid. Ik noem het speedproza. Hij heeft een begoochelend taalvermogen, een gevoel voor saillante woorden. Die boeken zijn ook heel humoristisch. Ik vind het echt het beste proza dat in Nederland is verschenen.’

In 2003 verschijnt Tegen alle bloedvergieten en kanariepieten in, een schrijversprentenboek over Hans Verhagen – dichter, filmer, schilder. Op de bij het boek behorende dvd staat onder meer de door Verhagen gemaakte documentaire De Nieuwe Rotterdammer (C.B. Vaandrager), die 18 oktober 1973 werd uitgezonden door de VPRO in Het Gat van Nederland. Daniël en ik hebben de documentaire nog nooit gezien, dus samen bekijken we de beelden voor het eerst. Enkele krenten uit de ons voorgeschotelde pap:

Wanneer Verhagen opmerkt: ‘De reus van Rotterdam verkoopt niet geweldig goed, ondanks enthousiast onthaal door kritiek en incrowd’, antwoordt Vaandrager: ‘Nee, nog niet. Misschien blijft het ook wel een kleine oplage. Het is in ieder geval niet commercieel opgezet.’

Verhagen zegt dat De reus van Rotterdam hem doet denken aan een onderzoek naar de mogelijkheden van de taal. Vaandrager beaamt dat: ‘Vooral de taal. Ik geloof wel dat het van de verbale is. Ik geloof dus dat je in taal veel sleutels kunt vinden; tot beter begrip, tot beter algemeen begrip.’
Verhagen: ‘Dat proza van jou dat is toch juist iets dat het begrip bemoeilijkt.’
Vaandrager: ‘Nou, ik doe geen concessies aan easy readers.’

Daniël Dee keert in 2007 terug naar Rotterdam, maar onze vriendschap blijkt hecht genoeg om de geografische afstand te overleven. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat Daniël de eerste is die ik op de hoogte stel van mijn opwinding wanneer ik eind december 2009 op boekwinkeltjes.nl het volgende door de Rotterdamse antiquaar Henk van der Burg aangeboden item ontdek:

Schrijver: Vaandrager, Cornelis Bastiaan

Titel: Manuscript van 34 getypte bladzijden “Introductie tot sleutels

getiteld status presens” en “Toegift op sleutels”,

Uitgever: .

Bijz.: 1974 1e druk Vel papier; . . 34pp”

Ongepubliceerd werk van de meester! Van mijn niet overdreven riante parttime telefonistensalaris kan ik de vraagprijs met geen mogelijkheid in één keer opbrengen, maar gelukkig gaat Henk van der Burg akkoord met een over acht maanden gespreide betaling.

Half september 2010, na ruim een half jaar spaarzaam leven, heb ik dan eindelijk het typoscript in handen – het blijkt te gaan om een complete, afgeronde novelle. Uit de bij het typoscript gevoegde brief met zetaanwijzingen blijkt dat Vaandrager het manuscript op 21 augustus 1974 ter publicatie naar het literaire tijdschrift Maatstaf zond, ‘in eenvoud’. Als de dood dat er iets mee gebeuren zal, scan ik alles onmiddellijk en mail ik Daniël Dee een kopie. Na lezing zijn we het erover eens: dit werk, deze in de stijl van De Hef geschreven novelle moet worden uitgegeven – niet alleen omdat Vaandrager zelf de tekst publicabel achtte, zoals blijkt uit zijn brief aan Maatstaf, maar ook omdat het volgens ons behoort tot het beste proza dat Vaandrager schreef.

Ik besluit daarom uitgever Anton Scheepstra en de erven Vaandrager simultaan te benaderen om ze op de hoogte te stellen van mijn vondst en te kijken of we tot een boekuitgave kunnen komen. Met succes: op 18 maart 2012, de twintigste sterfdag van de auteur, verschijnt bij Uitgeverij Passage de nieuwe Vaandrager – Sleutels, een ‘straat-collage’.

Karel ten Haaf