Censuur tijdens de Eerste Wereldoorlog

Waar Nederlandse auteurs grotendeels de Tweede Wereldoorlog als stof voor hun romans kiezen, lijkt het alsof Vlaamse auteurs vaker de Eerste Wereldoorlog als uitgangspunt nemen. Ook Stefan Brijs verhaalt in Post voor mevrouw Bromley over de verschrikkelijke keuzes die mensen moeten maken ten tijde van die oorlog.

De moeder van de in Londen geboren John Patterson overlijdt kort na de geboorte van haar enige zoon. Zijn vader vindt een min voor hem in de persoon van mevrouw Bromley. John Patterson blijft zijn hele leven contact houden met deze vrouw en haar kinderen. Vooral met Martin Bromley, een ruwe jongen die maar twee jaar jonger is dan John, trekt de leergierige John veel op. Dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit en wil Martin Bromley niets liever dan naar het front vertrekken: ‘We zullen die Duitsers eens ‘n lesje leren!’ De veel bedeesdere Patterson voelt daar echter niets voor. Hij wil graag literatuur gaan studeren aan de universiteit en weigert om zich aan te melden bij het leger.

Vanaf dat moment groeien de twee vrienden snel uit elkaar, maar hun levens blijken natuurlijk onlosmakelijk met elkaar verbonden. In het eerste deel van het boek volg je John Patterson terwijl hij in Londen verblijft en daar, terwijl hem dat van alle kanten onmogelijk wordt gemaakt, probeert goede studieresultaten te behalen. In het tweede deel blijkt dat John ondanks zijn oorspronkelijk weerzin toch naar het front vertrokken is. Zijn hoofdmissie? Uitzoeken wat er met Martin Bromley is gebeurd.

Het moet voor een auteur een hels karwei zijn om na een zeer succesvol boek weer een boek te schrijven, want steeds zal het nieuwe werk naast de bestseller gelegd worden. Ook op de omslag van Post voor mevrouw Bromley zit een stickertje ‘Van de auteur van De engelenmaker’. Het is tamelijk onwaarschijnlijk dat Post voor mevrouw Bromley net zo succesvol zal worden als De engelenmaker. In dat laatste boek zitten zoveel lagen en symbolen verwerkt dat de literaire wereld en vooral scholieren er nog lang niet over uitgepraat zijn. Ook de christelijke thematiek die diverse vragen oproept en de je altijd bijblijvende hoofdpersonen zorgen ervoor dat De engelenmaker in korte tijd een klassieker geworden is.

Maar wat is Post voor mevrouw Bromley dan wel? Ten eerste is het een boek dat stampvol verwijzingen naar andere literaire werken zit. Het lijden van de jonge Werther van Goethe, Het verloren paradijs van John Milton, Brieven van John Keats en De avonturen van Oliver Twist hebben een doorslaggevende functie in deze roman van Brijs. Personages baseren hun handelingen meerdere malen op datgene wat ze in die boeken gelezen hebben. Ook hun huisdieren krijgen allemaal een literaire naam. De lezer hoeft niet zelf op zoek naar de betekenis van deze intertekstuele verwijzingen. Brijs legt namelijk wel veel uit.

Naast dat het boek overloopt van literatuur en boeken – de vader van John, die postbode is, verzamelt namelijk op het manische af bijzondere boeken – is er ook veel aandacht voor ‘de brief’. Het is interessant om in het digitale tijdperk waarin we nu leven meer inzicht te krijgen hoe goed de postbezorging geregeld was tijdens de Eerste Wereldoorlog. Brijs verschaft de gemiddelde lezer veel inzicht in hoe de censuur toentertijd werkte. Hoe die censuur ervoor zorgde dat het thuisfront niet wist wat er zich daadwerkelijk afspeelde in de loopgraven.

Dat je te weten komt hoe bepaalde dingen in elkaar zitten is het grootste winstpunt van dit boek. Je krijgt door het lezen van Post voor mevrouw Bromley meer kennis van hoe de Eerste Wereldoorlog technisch georganiseerd werd. De verdere thematiek van het boek is dermate geëxpliciteerd dat je daar amper meer over na hoeft te denken.

Cilla Geurtsen

Stefan Brijs – Post voor mevrouw Bromley. Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 512 blz. € 19,95.