De ziekte was het leven zelf

Zijn leven lang vocht David Foster Wallace tegen zichzelf. Hij streed tegen zijn depressie en overmatige alcohol- en wietgebruik en worstelde met zijn literaire talent. In 1987 publiceerde hij zijn debuutroman The Broom of the System. Er was een nieuwe sheriff in ‘Fictiontown, USA’. Eigenhandig nam hij de literatuur op sleeptouw, het doodlopende straatje van het postmodernisme uit. Op twaalf september 2008 verloor hij de strijd met zichzelf. Hij pleegde zelfmoord in zijn huis in Claremont, Californië.

David Foster Wallace is de schrijver van de briljante roman Infinite Jest, een complexe – maar niet onleesbare – roman met drie verhaallijnen over Canadese terroristen, de jeugdspelers van een tennisacademie en de (ex-) verslaafden van Ennet Halfway House. Eén inwoner van Ennet is de zwaar depressieve Kate Gompert. Mensen als Kate Gompert plegen geen zelfmoord uit wanhoop, schrijft Wallace in Infinite Jest. In een depressie is de dood niet opeens aantrekkelijk.

‘The person in whom Its invisible agony reaches a certain unendurable level will kill herself the same way a trapped person will eventually jump from the window of a burning high-rise. Make no mistake about people who leap from burning buildings. Their terror of falling from a great height is still just as great as it would be for you or me standing speculatively at the same window just checking out the view; i.e. the fear of falling remains constant. The variable is the other terror, the fire’s flames: when the flames get close enough, falling to death becomes the slightly less terrible of the two terrors. It’s not desiring the fall; it’s terror of the flames.’

En, eindigt Wallace, om de terreur te begrijpen moet je zelf vast hebben gezeten in een brandend gebouw. In de langverwachte biografie van David Foster Wallace waagt journalist D.T. Max een poging iets van die terreur inzichtelijk te maken. Met Every Story is a Ghost Story: A Life of David Foster Wallace heeft Max vakwerk afgeleverd. Hij heeft de complexe thema’s die zijn onderwerp met zich meebrengt op een uitgebalanceerde wijze gepresenteerd. Enerzijds door het evenwicht tussen de beschrijvingen van het leven en de literatuur van Wallace. Anderzijds doordat Max ingewikkelde materie als Wallace’ depressie, zijn moeizame relaties met vrouwen en zijn literatuur – en de invloed hierop van schrijvers en denkers als Derrida, De Man, Pynchon of DeLillo – op een transparante manier uiteenzet zonder dat het afbreuk doet aan de leesbaarheid óf de inhoud simplificeert.

Tijdens zijn middelbare schoolperiode kreeg Wallace te kampen met angstaanvallen. Wallace, een uitstekende tennisspeler, liep met een handdoek om door zijn huis om het zweet, dat werd veroorzaakt door zijn angstaanvallen, af te kunnen vegen. Hij had een racket in zijn hand zodat het leek alsof hij net van de baan kwam – ten koste van alles wilde hij de aanvallen verbergen. In de slaapkamer hing de tiener Wallace een artikel op over Kafka met erboven de kop: ‘The disease was life itself’. Na het behalen van zijn middelbare schooldiploma gaat hij naar Amherst, de universiteit waar zijn vader ook studeerde. Hij richt zich voornamelijk op wiskunde en filosofie, maar noodgedwongen moet hij later zijn studie afbreken. Hij vertelt zijn kamergenoot Mark Costello dat er iets mis is. Terug bij zijn ouders in de staat Illinois wordt hij gediagnosticeerd met een depressie. In deze periode schrijft hij zijn eerste verhalen.

Na de publicatie van zijn debuutroman en de verhalenbundel Girl With Curious Hair leidt hij een instabiel leven vol drugs en alcohol. Hij twijfelt aan zijn talent en laat zich opnemen, bang dat hij zichzelf wat aan zal doen. Kenmerkend voor zijn gedrag (en zijn literatuur) is de double bind: hij wil beroemd worden, maar hij haat zichzelf omdat hij beroemd wil worden. In zijn essay over Dostojevski (opgenomen in de bundel Consider the Lobster) schrijft hij:

‘Am I a good person? Deep down, do I even really want to be a good person, or do I only want to seem like a good person so that people (including myself) will approve of me? Is there a difference? How do I ever actually know whether I’m bullshitting myself, morally speaking?’

Wallace was voor niemand zo streng als voor zichzelf. In het korte verhaal ‘Here and There’ (uit Girl with Curious Hair) zegt een personage: ‘I fail to see what’s so bad about wishing to be perfect, since being perfect would be… well perfect.’ De geestige tautologie wordt pijnlijk in het licht van Max’ vele passages over de worsteling van Wallace met zijn schrijverschap en zijn hang naar het hoogst haalbare.

De scheidslijn die Max aanbrengt binnen het oevre van Wallace, namelijk tussen de publicaties van voor Infinite Jest en die erna, is te grof en niet helemaal correct. De functie van literatuur is het bestrijden van de eenzaamheid, meende Wallace. Max onderkent te weinig dat dit idee ook al was te vinden in de verhalenbundel Girl with Curious Hair. Toegegeven, Infinite Jest was een koerswijziging in het schrijverschap van Wallace, maar hij had deze nieuwe weg al aangekondigd in het afsluitende verhaal van Girl with Curious Hair, ‘Westward the Course of Empire Takes its Way’. In ‘Westward’ levert Wallace kritiek op de naar binnen gekeerde fictie van het postmodernisme, want deze vorm faalt als het gaat om communicatie. Het ging Wallace om het herstellen van de relatie met de lezer, want, zo schrijft hij in zijn essay over David Lynch:

‘Art, after all, is supposed to be a kind of communication (…). The difference between experiencing art that succeeds as communication and art that doesn’t is rather like the difference between being sexually intimate with a person and watching that person masturbate.’

Max blijft te veel hangen in het onbegrip omtrent de novelle‘Westward’ (het verhaal is meer dan honderdveertig pagina’s lang) door vooral mensen te citeren die negatief zijn over deze novelle, terwijl het werk significant is. Het is samen met het geniale korte verhaal ‘My Appearance’ uit dezelfde bundel een pendant van wat tegenwoordig als Wallace’ poëtica kan worden beschouwd: het essay ‘E Unibus Pluram: Television and U.S. Fiction’ uit A Supposedly Fun Thing I’ll Never Do Again. Eveneens geeft Max te veel krediet aan Bret Easton Ellis. Wallace heeft zijn bewondering voor Less Than Zero nooit onder stoelen of banken geschoven, maar het verhaal ‘Girl With Curious Hair’ is veel meer een parodie dan een hommage aan deze roman.

De postmoderne ironie heeft alles afgebroken wat er maar af te breken viel. De taak is volbracht, maar wat nu? Ironie, schrijft Wallace in navolging van Kierkegaard in ‘E Unibus Pluram’, is een uitstekend middel om de hypocrisie van de dingen bloot te leggen, maar het construeert zelf niets. Ironie vestigt namelijk het niets, schrijft Kierkegaard. Na de destructie van de postmoderne ironie is het tijd om weer iets op te bouwen, wil de literatuur niet marginaal worden, meende Wallace. Hij zocht een uitweg uit het doodlopende postmodernisme, zonder terug te keren naar het modernisme of het postmodernisme af te schilderen als een mislukkig. Hij combineerde ironie met oprechtheid en dit idee inspireerde een hele generatie auteurs, van Zadie Smith tot Jonathan Franzen en van Dave Eggers tot Jeffrey Eugenides. En dat is wat Max vaak terecht benadrukt: dat een aantal bekende en belangrijke Angelsaksische schrijvers in het literaire krijt staan bij David Foster Wallace.

Wallace was altijd terughoudend over zijn depressie. In de spaarzame momenten dat hij er iets over losliet, sprak hij gereserveerd over het onderwerp. Hij wilde het absoluut niet romantiseren. In de zomer van 2008 droeg hij dezelfde last als Kate Gompert: ‘The last thing more I’d want is hurt.’ Alleen, hij kon de angst en de onzichtbare pijn niet meer verdragen. In een interview omschreef hij eens het doel van het bestaan: ‘The job we’re here to do is to learn how to live in a way that we’re not terrified all the time.’ De vlammen kwamen te dichtbij, het was springen of levend verbranden. Hij koos voor het eerste, hij kon niet anders.

Koen Schouwenburg 

D.T. Max – Every Love Story is a Ghost Story: A Life of David Foster Wallace. Granta, Londen. 352 blz. € 28,50.