Afstandelijke doeltreffendheid

Westerns, cowboys en indianen, bier, galgenhumor en vooral veel voetbal. Let wel: voetbal is geen spelletje, het is van levensbelang in Extra tijd. De jongste roman van A.H.J. Dautzenberg lijkt een kanonschot van testosteron, als je het laat bij deze opsomming. Maar we gaan nog even door: verlies, angst, trots, schaamte en uiteindelijk toch de tranen. Het boek heeft heel wat meer om het lijf dan alleen maar mannenpraat. Dautzenberg prikt juist dwars door die façade heen. Het is niet zo dat de heroïek in Extra tijd geheel wordt ontmanteld, want die moed kan het hoofdpersonage Marcel Meulenberg niet opbrengen. Helden worden dus geen mensen, maar sommige mensen wel helden. De stervende Gustaaf Meulenberg is er één van.

In Extra tijd beschrijft Marcel het sterfproces van zijn vader Gustaaf, een vertelling die wordt gelardeerd met jeugdherinneringen en een terugkerende hallucinatie: een onherkenbare, in het zwart geklede figuur beschuldigt Marcel van lafheid en schiet hem neer, steeds opnieuw. Marcel probeert de man te pareren, zowel verbaal als met een wapen, maar de mysterieuze verschijning is hem altijd te snel af. De imaginaire cowboy is de pendant van ‘de indiaan’, die lang geleden door Gustaaf in het hoofd van zijn zoon is geplant: ‘Indianer kriesche nit’ (Indianen huilen niet). Een mantra dat beide mannen houvast biedt, maar ook flink in de weg zit. De ooit zo onverzettelijke indiaan van Marcel heeft amper genoeg pijlen in zijn koker om het slotduel, in het laatste hoofdstuk ‘D’r letste daag’, te doorstaan.

Roda JC speelt zowel bij de vorm als de inhoud van de roman een belangrijke rol. De hoofdstukken zijn opgehangen aan de wedstrijden die de club in 2009 speelde om een plek in de eredivisie te behouden. Het live commentaar heeft Dautzenberg rechtstreeks in het verhaal verwerkt. De strijd van Roda JC gaat gelijk op met die van Gustaaf tegen zijn woekerende melanoom: zo lang de eerste doorgaat, gaat de ander dat ook. Het leven van Marcels vader is doortrokken van ‘zijn’ club. Het is daarom niet verwonderlijk dat Marcel de prestaties van het elftal uit Kerkrade met buitengewone aandacht volgt, net als op den duur de lezer – zelfs diegene die tijdens een EK, WK of andere extatische voetbalcompetitie het liefst onder een grote, zware stoeptegel kruipt.

Dautzenberg deed in het verleden stof opwaaien met zijn als provocerend bestempelde optreden als verdediger van niet praktiserende pedofielen, door het schrijven van zelfbedachte interviews en het afstaan van een nier aan een volslagen vreemde. Vrijheid van verbeelding en het kneden van de werkelijkheid zijn bekende pijlers onder het werk van de auteur. In Extra tijd is dat niet anders, maar nu is Dautzenberg veel ingetogener. De werkelijkheid die wordt betast en gevreesd betreft een aardse drang tot het verdringen van verdriet om een stervende vader. De verbeelding is een middel om messcherpe randen te verwijderen en de realiteit te vriend te houden. Eén van de meest pijnlijke herinneringen, de laatste vakantie met de complete familie Meulenberg op Vlieland, is weergegeven als een filmscript en vat de gebeurtenissen samen in enkele essentiële zinnen. Het is een vlucht in afstandelijkheid, maar juist door het vangen van de essentie wordt het verdriet concreet. Zonder opsmuk, groteske statements en met een doordachte, treffende verhaalconstructie komt Dautzenberg tot de kern: ook aan extra tijd komt een eind.

Marleen Nagtegaal

A.H.J. Dautzenberg – Extra tijd. Atlas Contact, Amsterdam. € 19,95. 230 blz.