Normen en waarden

Marjolijn van Heemstra, zelf van adellijke afkomst, schreef met De laatste Aedema in eerste plaats een roman over de min of meer zelfverkozen ondergang van de Nederlandse adel. Maar daarnaast kun je de roman lezen als een herbezinning op de hedendaagse normen en waarden. Er wordt nogal wat geanalyseerd in het boek:natuurlijk over de adel, maar ook over het gewone volk. Van Heemstra is door haar afkomst in staat om de lezer een inkijkje te geven in een wereld waar je normaal gesproken niet snel mee in aanraking komt. Ook in De laatste Aedema blijkt uiteindelijk maar weer eens dat je niet moet afgaan op iemands uiterlijk. Tot slot bevat het boek een onvervalste queeste. Ditmaal een zoektocht naar een verdwenen overgrootmoeder, een vrouw wier botten niet in het familie graf liggen. Een queeste met een ietwat melige ontknoping, maar die toch ook de nodige verrassingen in petto heeft.

Loina Aedema is de laatste afstammeling van een rijk adellijk geslacht. Ze is de laatste Loina Aedema in een lijn van vele Loina Aedema’s voor haar. Vrouwen aan wie ze door de aan de muur hangende portretten voortdurend herinnerd wordt. Op jonge leeftijd verliest de jongste Loina haar ouders door een auto-ongeluk, waardoor ze geen broers of zussen heeft. Haar grootvader vangt haar liefdevol op en neemt de peuter in huis. Ook de andere familietakken blijken uiteindelijk niet voor mannelijk nageslacht te kunnen zorgen en daardoor staat de familie op het punt van verdwijnen. Een last die zwaar op de schouders van de net volwassen Loina drukt. Haar grootvader probeert nog of het toch niet mogelijk is om adellijke titels door te geven via de vrouwelijke lijn, maar hij krijgt nul op rekest.

En dan overlijdt Loina’s grootvader en raakt Loina in een depressie. Wat moet ze met al dat bezit? Wat betekent het om van adel te zijn? Wat moet ze met haar verdere leven? Om, na een eindeloos jaar van talmen en twijfelen, toch antwoord op deze vragen te krijgen bezoekt Loina de stokoude beheerder van het familiearchief in Friesland: Fluit. Met hem wil ze het archief op orde brengen, zodat ze misschien haar adellijke verleden wel achter zich kan laten. Maar al snel lijkt dat niet zo eenvoudig te gaan als Loina had gehoopt. Fluit roept Loina’s hulp in bij de zoektocht naar de botten van haar verdwenen overgrootmoeder, ook een Loina Aedema.

Deze verdwenen overgrootmoeder blijkt een eeuw geleden weggelopen te zijn: weg van haar zoon (de opa van Loina), weg van de tradities en weg van de familie. De vraag waarmee de nog levende Loina zit – doet de adel er nog toe? – blijkt ook een eeuw geleden al relevant geweest te zijn. Van Heemstra laat het heden en verleden in De laatste Aedema subtiel met elkaar samenvloeien. Zonder verleden geen heden lijkt ze duidelijk willen te maken.

De laatste Aedema vermengt derhalve op intrigerende wijze het oude en het nieuwe leven. Van Heemstra maakt daarnaast aardige analyses over onze huidige maatschappij. Ze laat de kinderloze broer van de vader van Loina genaamd Samson voortdurend uitweiden over het hedendaagse politieke klimaat.

Samson slaat zijn armen wijd uit. Een enorme olifant wordt onderzocht door zes blinde mannen. Als iemand hen daarna vraagt hoe een olifant eruitziet dan zegt de een: de olifant is een lange dunne slurf. De ander zegt dat de olifant een dikke poot is, de volgende zegt: Het is een stugge staart, en ga zo maar door. Dat is wat er gebeurt als je geen afstand neemt. Wij staan tegenwoordig zo dicht op de olifant dat we hem niet meer kunnen zien. En waar staat die olifant dan precies voor? vraagt Dawud onzeker. Voor alles wat wij niet meer van een afstand bekijken, davert Samson. Alles waar we met onze neus bovenop zijn gaan staan, wat we vierentwintig uur per dag filmen, waar we realityshows van maken. De politici die we dag en nacht volgen op Twitter, het onderwijs dat we willen kneden tot een op maat gemaakt programma voor onze verwende kinderen.

Met De laatste Aedema heeft Marjolijn van Heemstra een debuut afgeleverd over een onderwerp dat weer steeds meer in de belangstelling komt de staan: de hedendaagse adel. De vraag of we met het besluit om de adel langzaam te laten uitsterven het kind niet met het badwater weggooien komt na lezen van dit boek bovendrijven. Ook Loina Aedema, de overgrootmoeder, moet namelijk terug komen van haar visie dat mensen geen bomen zijn. ‘Wij hebben geen wortels. Wij hebben longen. Wij leven van lucht.’

Cilla Geurtsen

Marjolijn van Heemstra – De laatste Aedema. De Bezige Bij, Amsterdam. 256 blz. € 18,90.