Het permanente karakter van vernietiging

In elke recensie over Caesarion, de nieuwe roman van Tommy Wieringa, wordt de voorganger genoemd, Joe Speedboot. Dat boek kwam net als zijn hoofdpersoon als een meteoriet de Nederlandse letteren binnen en is er sindsdien ook niet meer uit weg te denken. Een everseller hoort die roman vol dromen en beweging te zijn. Hoe kom je als schrijver over dat succes heen? Wieringa heeft het zichzelf in ieder geval niet gemakkelijk gemaakt en heeft geen kloon gemaakt van zijn succesboek. Integendeel zelfs. Waar in Joe Speedboot constructie, actie en beweging motieven zijn vind je in Caesarion het tegenovergestelde: destructie, inertie en afbraak. Of zoals de vader van hoofdpersoon Ludwig Unger op het einde van het boek zegt: ‘Alleen de vernietiging heeft een permanent karakter.’

Die vader is overigens de grote afwezige in het boek, want de moeder van Ludwig Unger wordt al vroeg in de steek gelaten in Alexandrië door haar man, een kunstenaar. Via het noorden van Nederland, waar haar gelovige zus woont die haar leven afkeurt, trekt ze met haar zoon door naar de rotsige gronden van Engeland. Ze verblijven daar net zo lang tot de erosie de rotsen afkalft en hun huis in de afgrond sleurt. De titel van het eerste deel is dan ook ‘Erosie’ en deze grondtoon van afbraak en neergang verlaat het boek niet meer. Die vind je niet alleen terug in de fysieke zaken die teloor gaan of verloren raken, maar ook in de psychologische verhoudingen tussen de personages. De omgang tussen moeder en zoon wordt stroever als hij ontdekt dat zij als pornoster gewerkt heeft. Als ze om weer aan geld te komen haar oude werk weer oppakt in Amerika dan kan de zoon nog slechts minachtend met haar omgaan. Toch blijft hij bij haar, om haar in de gaten te houden. Als zijn moeder naar Europa gaat, volgt hij gedwee, ondanks dat hij volwassen is en een verhouding heeft met een meisje.

Het gevaar dreigt dat ik het hele verhaal ga navertellen en dat moet niet. We moeten naar een oordeel toe. De adrenalinestoot die je bij het lezen van Joe Speedboot kreeg, blijft hier uit. Dat komt omdat Caesarion veel weerbarstiger is. Bleef Joe Speedboot beperkt tot één plek, in Caesarion gaan we van Engeland, naar Alexandrië, naar de provincie Groningen, naar Engeland, naar Amerika, naar Wenen, naar Praag, naar allerlei exotische plekken, opnieuw naar Groningen en tenslotte naar Zuid-Amerika. Volgens mij is dat een constructiefout in de roman. Alhoewel elke plek zijn eigen symboliek meeneemt, vraag je van de lezer telkens weer zich in te leven in een nieuwe omgeving. Bovendien hoorde ik in de stukken die in Wenen en Praag spelen meer de stem van Wieringa (die we kennen uit zijn reisverhalen) dan die van Ludwig Unger.

Het lijkt ook wel of er per plek een verhaal verteld wordt dat een eigen roman verdiend had. De personages schreeuwen om meer bladzijden. De hoekige Warren die tevergeefs een kuststrook probeert te bouwen om de erosie tegen te gaan; de tante en oom in Groningen, star en stuurs, maar uiteindelijk ook liefdevol; de trouwhartige Sarah met wie Ludwig een verhouding krijgt; de vader die in de jungle een berg aan het vernietigen is. Bij iedereen wil je meer weten. Je zou willen dat Tommy Wieringa Caesarion beschouwde als een oerboek waaruit minimaal een trilogie te halen valt of nog meer delen zoals Simon Vestdijk deed met zijn Kind tussen vier vrouwen.

Caesarion zit mij te vol. Teveel personages, teveel motieven en thema’s. Er wordt óók een oedipaal verhaal verteld, waarbij de liefde voor de moeder alleen maar blijkt uit de leeftijd van de vrouwen die Ludwig mee naar bed neemt. Tegen zijn eigen moeder blijft Ludwig bitse en afkeurende opmerkingen maken. Er wordt óók een verhaal verteld over het gevaar van alternatieve genezers die voorkomen dat de moeder zich onderwerpt aan de medische wetenschap om haar kanker te genezen. En zo worden er meer verhalen verteld. Ook kleine lijnen in het verhaal, zoals de verloren grandeur van steden als Wenen en Praag, waar de oude cultuur aan het afsterven is, roepen om meer, meer, meer. In Caesarion zit een geniale cyclus verborgen.

Het kan ook zijn dat de leeservaring van Joe Speedboot mij te veel in de weg zit. Dat er nog enkele jaren overheen moeten gaan om Caesarion goed te kunnen beoordelen. Dat je nog te vol bent van een oude geliefde om een nieuwe geliefde toe te staan.

Coen Peppelenbos

Tommy Wieringa – Caesarion. De Bezige Bij, Amsterdam, 366 blz. € 19,90 (€ 24,90 hardcover).

Verscheen eerder op Literair Nederland, 1 juni 2009.