‘En nu, zei Pichegru’

Met een nogal houterige dialoog vol overtollige informatie begint Een duivel met een ziel van Richard Osinga. Twee officieren in het Franse leger komen elkaar na jaren weer tegen tijdens de Eerste Wereldoorlog en blikken terug op het verleden toen ze nog in Marokko zaten. Daarna begint het werkelijke boek over de ambities van Frankrijk om Marokko te koloniseren. De Fransen krijgen echter te maken met wrede sultans, weerbarstige Berbers en onwillige legerleiders.

Le Moine is de verteller in dit boek, ook wel Nummer Zeven genoemd omdat hij bij de beste tien schutters hoorde. Naïef is hij naar Marokko gekomen. Hij wil iets leren van het land en hij wil helpen bij de modernisering. Na een succesvolle beschieting onfermt hij zich over een meisje dat verloren rondloopt. Hij raakt Ibtisam na verloop van tijd ook weer kwijt. Zij is de werkelijke reden waarom hij vanaf 1909 tot en met 1912 als officier in Marokko blijft. Hij kan pas weg als hij haar weer gezien heeft, alsof het lot van Marokko samenvalt met haar welzijn.

Het vierde boek van Richard Osinga is een politiek avonturenboek, inclusief achtervolgingen en ontsnappingen. Af en toe raak je als lezer uit het verhaal omdat Osinga literaire verwijzingen maakt naar J.C. Bloem of Nescio. ‘Het regende en het was november.’ Of: ‘Jongens waren het, maar gewapende jongens.’ En zou een Franse officier echt de Nederlandse uitdrukking ‘En nu, zei Pichegru’ gebruiken?

De kracht van dit met veel vaart geschreven boek ligt in de politieke boodschap, die even geldig is voor deze tijd met onze soldaten in Uruzgan. Le Moine komt erachter dat hij en zijn medesoldaten steeds meer een speelbal zijn van Franse en Marokkaanse leiders die hen gebruiken in een politiek machtspel. De vijanden van gisteren, zijn de vrienden van morgen, en omgekeerd. Je kun alleen op persoonlijk vlak verschil uitmaken, zoals hij deed bij het meisje Ibtisam. Hij zal haar nog één keer zien. Dan keert hij terug naar het veilige Frankrijk. Tot de Eerste Wereldoorlog begint natuurlijk.

In een gesprek met een Marokkaan in dienst van het Franse leger zegt Le Moine: ‘Ik kwam om iets te veranderen. Te helpen. Marokko is een land dat slecht bestuurd wordt. De sultan is wreed, de kaïds zijn corrupt en de mensen zijn arm en dom. Dat hoeft niet zo te zijn. Dat kan veranderen.’ De Marokkaan zegt: ‘Wij hebben u niet gevraagd te komen.’ In dat antwoord ligt de teloorgang van de legermissie al besloten. Modernisering kan niet afgedwongen worden.

Coen Peppelenbos

Richard Osinga – Een duivel met een ziel. Nieuw Amsterdam, Amsterdam. 256 blz. € 18,95.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant, 20 januari 2012.