De herinneringen van Henk

In zijn postuum verschenen roman Onbewaakt ogenblik wordt de sterk-op-Bernlef-lijkende schrijver Henk Materman gevraagd of hij iets ziet in het uitbrengen van zijn memoires. In eerste instantie ziet Henk daar weinig in. Het biografische ligt hem niet en zijn geheugen is niet al te best.

Terwijl de uitgever (één die vanuit de traditie van het huis het marktaandeel wil vergroten) al bezig is met het omslag en het over een mogelijk vervolg op de memoires heeft, begint Henk na te denken over het project en dan vooral over wat herinneringen eigenlijk zijn. Hij bladert door aantekeningen voor een essay over de autobiografie van Patrick Modiano (die we integraal lezen) en vraagt zich af waarom hij zo weinig over zijn eigen jeugd weet.

De weinige herinneringen die Henk heeft gaan over zijn grootvader. De uitgever: ‘Maak je geen zorgen over je geheugen. Ik zet Mina de Jong erop. Die zorgt voor de research. Zij checkt alle feiten. Het enige wat jij moet doen is opschrijven wat je invalt. Gebruik je veelgeroemde intuïtie. Spontane invallen, creatieve verbindingen en zo, daar gaat het om. Wij maken er dan wel een boek van.’

Onbewaakt ogenblik is niet geworden wat je er in eerste instantie van hoopt. Henk Materman is net als Bernlef de schrijver van een groot oeuvre van verhalen, gedichten en romans, hij heeft dezelfde leeftijd (74), en een gedicht dat hij heeft geschreven (Onbewaakt ogenblik) is daadwerkelijk van Bernlef. De herinneringen aan Haarlem en de verhalen over de grootvader komen allemaal overeen met wat Bernlef daarover geschreven en gezegd heeft.

De overeenkomst tussen schrijver en personage wordt jammer genoeg na het begin van de roman losgelaten. De relatie tussen wat de schrijver en het personage meemaken wordt niet geproblematiseerd en dat is jammer. De roman – die overigens wel uitblinkt in heldere observaties over het geheugen en herinneringen – blijft daardoor te veel een suggestieve constructie: het onderscheid tussen Henk en Bernlef doet gekunsteld aan.

Als de vrouw van Henk bij hun dochter in Toronto is mist hij de ‘geruststellende dagelijkse gang van zaken. Nu zat ik lang aan de keukentafel doelloos uit het raam te staren.’ Henk wordt onwennig en boekt een hotel aan zee in de hoop dat een andere omgeving hem dichterbij zijn herinneringen brengt. Aan zee ontmoet hij een jongeman die na een ongeluk nauwelijks nog herinneringen lijkt te hebben. Die jongen brengt Henk op andere ideeën, maar echt verrassend zijn die ideeën niet.

In Onbewaakt ogenblik lees je over een schrijver die probeert om een autobiografie te schrijven, maar daar niet in slaagt. Het is niet de verbeelding van een schrijver die een mislukte autobiografie schrijft, terwijl het fragmentarische karakter van de tekst en de relatie tussen Bernlef en zijn personage dit wel suggereren. Waar je als lezer mee blijft zitten is een te fragmentarische roman, waarin vooral de herinneringen aan Haarlem (die eerder verschenen als Onbewaakt ogenblik in de Muggenreeks bij Uitgeverij Gottmer) het meest overtuigen.

Rieuwert Krol

Bernlef – Onbewaakt ogenblik. Querido, Amsterdam. 216 blz. € 18,95.