Zingen als Apollo en vloeken als een staalarbeider

Na de succesvolle bundel Wolken boven E, aangevuld met Rotterdams dagboek, is er zojuist opnieuw een postuum uitgegeven bundel van de Russische dichter Boris Ryzji verschenen, getiteld Afscheid in Rusland.

De auteur werd slechts zesentwintig jaar oud. In de vroege ochtend van 7 mei 2001 verhing hij zich in de flat van zijn ouders. Op zijn schrijftafel een vel papier met de volgende tekst: ‘Ik heb van allemaal gehouden, geen flauwekul! Jullie Boris.’ Een regel die het werk en de persoon kernachtig karakteriseren. Er spreekt een zekere abruptheid uit. Een man van tegenstellingen. Liefdevol, melancholisch, fijn licht ironisch, maar ook bruusk en, inherent aan de tijd van het Rusland van na het Sovjettijdperk, totaal losgeslagen.

De innerlijke strijd die Ryzji uiteindelijk fataal werd. Een erudiet man die wellicht een beetje koketteerde met het imago van de dichter/rouwdouwer, maar die in feite bijzonder zuiver op de poëtische graat was. Iemand die alleen in zijn teksten kon wonen. De uitersten die in zijn borstkas streden, waren zogezegd slechts in zijn gedichten te rijmen. Daarin schuilt de kracht van zijn werk. Ryzji weet ogenschijnlijk onmogelijke combinaties tot een geheel te smeden. Hij zingt als Apollo en vloekt tegelijkertijd als een staalarbeider.

Op het moment van zijn suïcide was hij net cold turkey afgekickt van de drank. Zo op het oog leek het hem goed te gaan. Hij was dol op zijn zevenjarig zoontje. Met een paar publicaties in tijdschriften had hij de prestigieuze Anti-Bookerprijs gewonnen en was gelijk weer genomineerd voor de Petersburgse literatuurprijs. Het Poesjkinfonds wilde na de goede ontvangst van zijn eerste bundel gelijk een tweede uitbrengen en hij was niet alleen uit de schulp van de provincie gekropen, maar had ook al opgetreden op Poetry International in Rotterdam. Steeg zijn ster wellicht te snel? Vreesde hij wellicht de verwachtingen niet waar te kunnen maken? Of is zijn drastische besluit wellicht terug te voeren op zijn woonplaats én vaste onderwerp in zijn werk, de eens ‘gesloten stad’ Swerdlovsk in de Oeral, nu voor de buitenwacht bekend als Ekaterinburg.

Het moet ten tijde van het communisme een haast onwezenlijk oord zijn geweest. Van buitenaf drong zo goed als niets door tot de ongeveer een miljoen bewoners. Alles moest ‘van binnenuit’ komen. De val van de Muur zorgde voor een explosie van cultuur. Dit moet bij Ryzji tot dadendrang hebben geleid, maar evengoed ook tot een welhaast bijtende onrust.

Vroeger wilde ik zo snel mogelijk weg uit Swerdlovsk maar sinds ik Dubliners van Joyce heb gelezen vind ik het prima om hier te blijven.

De spagaat van Ryzji wordt versterkt door de plek waar hij opgroeide. Zijn vader was hoogleraar aan de Mijnbouwacademie en werd elke morgen door een auto met chauffeur opgehaald uit de arbeidersbuurt waar het gezin vanwege de woningnood een flat had toegewezen gekregen. Van deze rauwe wereld maakte Boris deel uit. Hij deed mee aan het straatgeweld, was jeugdkampioen boksen, maar behaalde evengoed uitstekende resultaten op school. Hij studeerde uiteindelijk af als geofysicus. Oogluikend werkte hij mee aan de mythevorming. Het grote litteken op zijn wang was veroorzaakt door een val in zijn jeugd, maar als iemand dacht dat het te maken had met zijn straatleven, dan knikte hij slechts.

In het gedicht ‘Testament’ uit 1993 is Ryzji profetisch.

We spreken af dat jij, wanneer ik sterf,
een kruis laat zetten op mijn graf. Van buiten
mag het eruitzien zoals alle kruisen,
maar jij en ik, mijn vriend, wij zullen weten
dat dit mijn signatuur is. Net zoals
analfabeten doen op formulieren
wil ik een kruis op deze wereld zetten

Een kruisje, want ik kon grammaticaal
niet met het leven overweg. Ik heb
mijn lot gelezen, maar het niet begrepen.
Aan één soort klappen was ik maar gewend:
aan van die klappen die in plaats van tanden
de letters laten rollen uit je mond,
met geur van bloed.

Een Russisch sprekende Nederlandse verklaart desgevraagd dat de gedichten mooi zijn hertaald en dat ze het origineel intact laten, recht doen, maar dat ze in het Russisch nog melodischer zijn. Afscheid in Rusland is een bundel harmonische gedichten van een man die een haat-liefdeverhouding had met zijn stad en land. Het is geen afscheid van de geboortegrond. Evenmin van de bard. Hij schijnt honderden uitgewerkte gedichten te hebben nagelaten.

Guus Bauer

Boris Ryzji – Afscheid in Rusland. Hoogland & Van Klaveren, Hoorn. 68 blz. € 16,50.