Duisternis enzovoort

Wat als je de kans had om steeds opnieuw te leven totdat je het uiteindelijk goed deed? Dit is de centrale vraag van Leven na leven (Life After Life, vertaald door Inge Kok), de meest recente roman van Kate Atkinson. Zal je dan zelfs Hitler vermoorden om je familie en eigenlijk de hele wereld te behoeden voor het leed dat de Tweede Wereldoorlog veroorzaakte? (Een beetje cliché, nietwaar?) Of zou je het egocentrischer aanpakken en ervoor zorgen dat je zelf een zo comfortabel mogelijk leven leidt?

Met deze vragen heeft Atkinson haar hoofdpersoon Ursula Todd opgezadeld. Een Engels meisje (hoewel ze later een stoere vrouw wordt, bleef ik haar toch zien als een meisje), die geboren wordt op 10 februari 1910 en als ze sterft opnieuw geboren wordt op dezelfde datum, in hetzelfde gezin en dat zo’n veertien keer in totaal. Hierdoor is het allemaal nogal herhalend. In het begin van de roman moet Ursula eerst acht keer geboren worden voordat ze eindelijk haar achtste levensjaar overleefd. Het is al helemaal frustrerend dat Ursula vier keer op dezelfde manier overlijdt (Spaanse griep). Hoewel ze constant een soort vage déjà-vu heeft, lukt het haar dus vier keer op rij niet om haar dood te voorkomen.

Het pleit voor Atkinson dat ze deze ergernis lijkt te begrijpen. Elke keer als Ursula sterft eindigt ze met ‘de duisternis viel in’ of een variant hier op. Maar nadat ze dus voor de vierde keer aan de Spaanse griep is overleden eindigt ze het hoofdstuk met: ‘Duisternis enzovoort.’ Ik had liever gezien dat ze deze ergernis niet had onderkend, maar had weggenomen door minstens één dood te schrappen om zo het boek wat meer vaart te geven.

CON_Atkinson_06.indd

Doordat Leven na leven begint met de moord op Adolf Hitler in 1930 (Atkinson begint overigens elk hoofdstuk zeer overzichtelijk met een datum), weet men dat Ursula uiteindelijk zo lang zal leven dat ze Hitler vermoordt. Dit is gedaan om spanning te creëren, maar het doet een beetje gekunsteld aan. De opbouw naar deze beslissing – hoe Ursula erachter komt dat ze Hitler moet vermoorden in 1930 om haar en de rest van de wereld heel veel leed te besparen – is wel zeer sterk. Leven na leven krijgt Ursula steeds sterker het vermoeden dat ze al eerder geleefd heeft en vergaart ze vaardigheden en informatie – al dan niet onbewust – om uiteindelijk haar missie tot een goed einde te brengen. In een van haar levens ontpopt ze zich zelfs tot de hartsvriendin van Eva Braun en leert ze Hitler van dichtbij kennen, waarbij ze informatie vergaart die haar van pas komt in haar laatste leven: het leven waarin ze Hitler vermoordt.

De stijl van Atkinson is niet zo bijzonder, ze kiest vaak voor de veilige formulering en ze ontkomt af en toe niet aan het cliché. Bijvoorbeeld: ‘Mevrouw Glover, Bridget en Sylvie kwamen de keuken niet uit, werden in beslag genomen door het middagdrama om voor kerst te koken.’ Wat overigens ook nogal lelijk geformuleerd is. Ook legt ze graag dingen nog eens extra uit. Zo sterft Ursula een keer doordat het gas in haar huis is uitgevallen en weer aangaat als ze slaapt. In een volgend leven wordt ze net op tijd wakker om dit te voorkomen en eindigt Atkinson het hoofdstuk met: ‘Ze had zichzelf uiteindelijk dus toch niet vergast.’

Het sterkste deel van het boek is de periode van de bombardementen op London wanneer Ursula als vrijwilliger mensen uit verwoeste huizen redt. Ze schets een macaber beeld van het gebombardeerde London, waar mensen proberen te overleven en de reddingswerkers pragmatisch te werk gaan. Bijvoorbeeld wanneer ze per ongeluk op een baby staat als ze een ingestorte schuilkelder probeert uit te kruipen.

Ten slotte kwam er een klein, bijna ongehavend handje, een kleine ster, tevoorschijn uit de samengeperste massa. (…) ‘Kijk uit meneer Emslie’, zei ze over haar schouder. ‘Er ligt hier een baby, probeer hem te ontwijken.’

Atkinson weet overtuigende personages neer te zetten en haar beschrijving van een door bombardementen geplaagd Londen is zeer invoelbaar. Maar het eerste deel, de jeugd van Ursula die ze meerdere malen herbeleefd, is nogal herhalend en langdradig. Het ‘What if’ idee achter Leven na Leven is interessant en op een ambitieuze manier aangepakt, maar de uitwerking is uiteindelijk weinig origineel geworden.

Joep Harmsen

Kate Atkinson – Leven na leven. Vertaald door Inge Kok. Atlas Contact, Amsterdam. 480 blz. € 21,95.