Een ongelukkige keuze

De campagne Nederland Leest van de CPNB heeft de laatste jaren interessante boeken uitverkoren om uitgedeeld te worden op scholen en in bibliotheken. De grote zaal van Jacoba van Velde was bijvoorbeeld een verrassende keuze. De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans en Oeroeg van Hella S. Haasse waren voor de doorsnee lezer minder opzienbarend, maar voor leerlingen die deze boeken voor het eerst lezen, telt dat argument natuurlijk niet.

Dit jaar, in het jubileumjaar van Louis Couperus, is gekozen voor Erik of het klein insectenboek. Een lichtgewicht tussen de rest van de campagneboeken. Van een schrijver die een groot deel van zijn roem te danken had aan clowneske optredens op radio en tv en die nooit het grote werk heeft geschreven waartoe hij in staat werd geacht.

Erik Pinksterblom, de negenjarige hoofdpersoon, van deze roman stapt in het schilderij dat hij ‘Wollewei’ noemt en op zijn slaapkamer hangt. Portretten van al lang overleden familieleden zijn daarvoor al tot leven gekomen, maar als Erik zelf over de lijst ‘Wollewei’ instapt dan treedt hij een nieuwe wereld binnen: de wereld van insecten. Omdat hij net Solm’s Beknopte Natuurlijke Historie aan het bestuderen is (het boek ligt onder zijn hoofdkussen) is hij niet bang maar voornamelijk geïntrigeerd door de beesten die hij tegenkomt.

Dat leidt tot licht-komische ontmoetingen zoals met de wesp (‘weps’ zegt Erik) die net als de rest van de familie nogal uit de hoogte doet. Hij ontmoet diverse insecten in het insectenpension van een slak en behoedt een vlinder voor een wisse dood door aan anderen uit te leggen dat het normaal is dat een rups verpopt. Dat hoofdstuk in Solm’s kent hij al goed. Op grond van deze kennis wordt hij door de andere insecten aangezien voor een wijs man. Zelfs de mieren komen hem vragen hoe ze hun taken moet uitvoeren. Als ze maar gewoon doen net als anders komt het wel goed is steeds het advies van Erik die naarmate het boek vordert meer heimwee krijgt naar zijn oude huis.

Het zijn allemaal leuke en aardige ontmoetingen. Op een ongelukkige regenworm die helaas in de knoop raakt en het er niet levend afbrengt en een vervaarlijke spin die Erik naar het leven staat na blijft alles van een kinderlijke lichtheid. Daarbij is het verhaal ook opgetekend door een uitleggerige alwetende verteller (met negentiende-eeuwse inleidende tekstjes die bij ieder hoofdstuk samenvatten wat er volgt. Ook de dialoogtekstjes zijn nogal uitleggerig: ‘zei Erik beslist’, ‘sprak Erik beslist’, ‘mompelde Erik’, ‘riep Erik ongeduldig’, ‘commandeerde Erik’, ‘mompelde Erik’, ‘riep Erik boos’.

Laat ik het nu maar ronduit zeggen: Erik of het klein insectenboek is een vrolijk maar niet heel erg diepgravend boekje. Onderhoudend op zijn hoogst. Alice in wonderland van Lewis Carroll is absurder en beter geschreven. De kleine Johannes van Frederik van Eeden, een inspiratiebron voor Bomans, is spiritueler, sprookjesachtiger en heeft ook een politieke laag. Die roman van meer dan een eeuw oud ben ik gaan lezen na Bomans. Je ziet meteen het verschil tussen literette en literatuur. Misschien is dat de belangrijkste verdienste van deze keuze van Nederland Leest: je gaat de echt klassieke werken meer waarderen.

Coen Peppelenbos

Godfried Bomans – Erik of het klein insectenboek. Gratis voor leden van de openbare bibliotheken. Er is ook een luxe uitgave in de boekhandel, met harde kaft, voor € 12,50.