Grijp de tijd bij de kuif

Het is bijna vijf jaar geleden sinds Joke Hermsen het begrip tijd uit de vergeethoek haalde met haar essaybundel Stil de tijd. Met een titel die ontleend is aan een dichtregel van Gerrit Kouwenaar (‘spel het vlees, stil de tijd, leef nog even’) bracht de schrijfster een fascinerend beeld over het tijdsdenken in de westerse filosofie. Nu is ze er terug met Kairos, een nieuwe bevlogenheid en de Griekse god zag dat het goed was.

Joke Hermsen is hot. Of om meer precies te zijn, het onderwerp waarover ze schrijft. In een wereld waarin tijd tot een economisch goed gedegradeerd is, wordt ontsnappen aan deze genadeloze tik-tak een daad van pure vrijheid. We hebben steeds minder tijd, gaan er ook steeds minder goed mee om. We verlummelen kostbare uren, minuten en seconden voor beeldschermen. Vadertje Tijd, Chronos, geraakt steeds verder buiten ons bereik. Chronos, steevast afgebeeld met een baard en zandloper, is bekender dan Kairos, de jongste zoon van Zeus. Na lectuur van Kairos, een nieuwe bevlogenheid zal deze jongeling geen nobele onbekende meer zijn voor de lezer.

Pleased to meet you, my name is Kairos

KairosKairos, de god van het geschikte ogenblik, lijkt geenszins op Chronos. Dit blijkt ook uit de cover van het boek waarop een gespierde jongeman met vleugels en quasi punkkapsel prijkt. Kaalgeschoren hoofd met een grote haarlok: we moeten de tijd niet bij de horens vatten, maar bij de haren. Kairos kent de laatste jaren een grote revival. Lange tijd heeft hij moeten leven in de schaduw van grote broer Chronos. De industriële revolutie zorgde er immers voor dat time money werd. Arbeid werd kloktijd werd geld en Kairos, de tijdservaring, trok zich noodgedwongen terug. Machines namen het werk over van de mens, sneller, efficiënter, tijdsbesparender. Alleen merken we er niets van. Steeds vaker hollen we onszelf voorbij op zoek naar dat beetje schaarse vrije tijd: de paradox van tijdsbesparing krijgt een heel ironische ondertoon.

Kairos, een nieuwe bevlogenheid is geen essaybundel die je op een avond uitleest. Integendeel. Sommige essays, zoals dat over enthousiasme, vergen veel moeite om de aandacht erbij te houden. Namen van filosofen en hun theorieën vliegen om je oren. Ze dragen weliswaar bij tot de opbouw van Hermsens these dat Chronos achter je laten, persoonlijke vrijheid oplevert, maar het geheel ligt zwaar op de maag. Lectuur van dit essay bewijst trouwens perfect het verschil tussen Kairos en Chronos. Terwijl alle essays ongeveer even lang zijn en dus de lectuur ervan in kloktijd niet veel zou mogen verschillen, ondervind ik als lezer dat aan sommige hoofdstukken geen eind komt, terwijl andere in een ogenblik voorbijgeflitst zijn. Persoonlijke hoogtepunten zijn de essays waarin Hermsen de nadruk legt op het vervlieden van de tijd in de roman: de onvermijdelijke Proust met Virginia Woolf, Don de Lillo, Thomas Mann en Marlene van Nieuwkerk. Over deze laatste schrijft Hermsen met zoveel enthousiasme dat ik niets anders kan dan haar roman De sneeuwslaper aan mijn leeslijstje toevoegen.

Waarom je dit boek niet moet lezen

Tientallen interviews zijn al verschenen naar aanleiding van de publicatie van Kairos, een nieuwe bevlogenheid met bestseller-filosofe Joke Hermsen. Wie geen of weinig tijd heeft googlet binnen de kortste keren een mooie samenvatting van het boek bij elkaar. Ook haar voordracht tijdens Studium Generale te Gent of het interview bij Cobra.tv is integraal terug te vinden op internet. Er is dus meer dan voldoende informatie voorhanden zonder het boek ooit te moeten lezen. Bovendien omzeil je door deze samenvattingen de bij momenten zware lectuur die veel filosofische achtergrondkennis van de lezer verwacht.

Waarom je dit boek wel moet lezen

‘Literatuur moet spannend, kritisch en vooral ook: niet te gemakkelijk zijn. Literatuur moet de lezers uitdagen en hun hersens aan het werk zetten, zelfs tot aan het punt waarop deze, net als bij het bekijken van Eschers tekeningen, dreigen te ontsporen. (blz. 147)’ De kracht van Hermsen is dat ze, ondanks de zwaarte van het onderwerp, er in slaagt om haar lezers te blijven boeien. Op deze manier voldoet ze perfect aan de hierboven vermelde definitie van literatuur. Wie moeite doet en tijd maakt, wordt beloond met een persoonlijke Kairoservaring. Hans Cottyn omschreef deze ervaring als volgt in de Standaard der Letteren van 28 februari: ‘Kairos is de god van het geschikte ogenblik, van de intense aandacht. Om het moment van vernieuwing, inzicht en inspiratie te grijpen moet je geconcentreerd zijn, hyperalert, gebogen over je eigen ziel, op één ding gericht, (…). Dan pas kan je Kairos bij zijn lok grijpen.’

Yves Joris

Joke J. Hermsen – Kairos, een nieuwe bevlogenheid. Arbeiderspers, Utrecht, 272 blz. € 19,95.

Joke Hermsen – Stil de tijd. from KASK & CONSERVATORIUM on Vimeo.