Recensie: Francesca Bonazzoli en Michele Robecchi – Mona Lisa to Marge
Het zou een kwisvraag kunnen zijn: wat hebben Kate Winslet op het voorplecht van Titanic, de albumhoes van The Wall van Pink Floyd en de filmposter van ET met elkaar gemeen? Na lectuur van Mona Lisa to Marge zal het antwoord duidelijk zijn. Deze krachtige iconen uit de hedendaagse cultuur vinden alle drie hun oorsprong in de (klassieke) schilderkunst.
Als men over kunstboeken spreekt, valt de naam van uitgeverij Prestel zelden. Phaidon, Taschen, Ludion zijn wellicht bekender in onze Lage Landen. Tijd om aandacht te besteden aan deze verborgen parel in het kunstboekenlandschap. In Mona Lisa to Marge, how the world’s greatest artworks entered popular culture gaan Bonazzoli en Robecchi op zoek naar de onderliggende redenen waarom sommige kunstwerken of kunstenaars uitgroeien tot iconen. Ze komen tot de conclusie dat vier simpele vragen aan de basis liggen: wie zegt iets, waar wordt het gezegd, wat zegt men en tot slot hoe wordt het gezegd.
Musea tonen niet alleen meesterwerken, ze scheppen ze ook
Dit citaat van de Franse schrijver André Malraux toont aan hoe belangrijk locatie is bij de iconisering van kunst. Zou de Mona Lisa evenveel succes gekend hebben als ze niet in het Louvre, maar in het museum van Elsene tentoongesteld zou worden? Zou de Belgische schilder Luc Tuymans even succesvol zijn als de recent overleden kunstpaus Jan Hoet niet zo vurig geloofd had in diens werk? Goya was niet de eerste schilder die een Venus schilderde, maar hij was wel de eerste die haar ontdeed van haar klassieke ideaalbeeld (zoals hieronder bij Titiaan) en een realistisch naakt portretteerde. Goya brak op deze manier niet alleen met de toenmalige traditie, maar maakte tegelijk een statement door de goddelijke dimensie van de Venus te herleiden tot een alledaags naakt.
Natuurlijk moeten bovenvernoemde vier voorwaarden niet altijd tegelijk vervuld worden om van beeld tot icoon uit te groeien. Het beste voorbeeld in het boek is wellicht Van Gogh. Hoeveel jaar heeft de schilder moeten wachten tot hij de herkenning kreeg die hij verdiende? In 1987 brak de zonnenbloemenmanie pas echt los toen de Japanse miljardair Yasuo Goto 40 miljoen dollar betaalde tijdens een veiling van Christie’s voor een schilderij van Van Goghs Zonnebloemen. Een absoluut veilingrecord voor die periode. Ondertussen staat het schilderij zelfs niet meer in de top 10 van de duurste schilderijen.
Kunst is eeuwenlang het voorrecht geweest van de geprivilegieerde klasse. Kunstenaars werkten op bestelling voor koningen en pausen. Hun werk werd slechts bewonderd door enkelen. In de jaren 60 van de vorige eeuw kwam daar plots verandering in. Door goedkope reproductietechnieken lag kunst in het bereik van iedereen. Kunstenaars als Andy Warhol speelden gretig in op deze nieuwe trend. Een blik Campbell soep, het gezeefdrukte hoofd van Marilyn Monroe of Elvis Presley: Warhol toverde alledaagse beelden om tot iconen van een nieuwe generatie. Beelden die op hun beurt door hun icoonwaarde gebruikt werden voor commerciële doeleinden, zoals bij deze reclame voor een Slovaakse bank.
Aan de hand van dertig kunstwerken, van de Nike van Samothrace tot Picasso’s Guernica nemen de auteurs je mee doorheen de geschiedenis van kunstwerk tot icoon. Leven en werk van de kunstenaar, toenmalige kunststromingen en hedendaagse reclame wisselen elkaar op educatieve en aangename wijze af. Elke kunstenaar of kunstwerk krijgt exact vier pagina’s toegewezen. Overvloedig beeldmateriaal zorgt ervoor dat dit boek ook voor niet-kunstkenners vlot toegankelijk is. Enig nadeel is wellicht dat de auteurs soms verwijzen naar Engelse en Amerikaanse kunstkenners en -critici die minder bekend zijn in deze contreien. Daarom heb ik ook de vrijheid genomen om hun namen te hertalen naar plaatsen en personen die dichter bij huis zijn. De aandachtige lezer zal ondertussen mijn inleidende vraag wel opgelost hebben, maar laat ons eerlijk zijn: toen je voor de eerste keer naar The Wall van Pink Floyd luisterde, dacht je dan aan Edvard Munch?
Na lectuur van dit boek zal je nooit meer op dezelfde manier naar kunst kijken.
Yves Joris
Francesca Bonazzoli en Michele Robecchi – Mona Lisa to Marge, how the world’s greatest artworks entered popular culture. Prestel. 144 blz. € 21,99.
