Een wereld van emoties

Het in 2011 verschenen cadeauboek Ik wou toont een serie krachtige portretten van de Belgische illustratrice Ingrid Godon, waarbij Toon Tellegen filosofische overpeinzingen schreef. Het in alle opzichten verrassende boek kent ondertussen herdruk na herdruk en werd in 2013 genomineerd voor de prestigieuze ‘Deutscher Jugendliteraturpreis’. Nu is er een nieuwe vrucht van de intense samenwerking tussen de twee virtuozen – Ik denk kan net zoals z’n voorganger alvast op een bijzonder fraaie vormgeving prat gaan.

tellegen godon denkIn de proloog mijmert Bart Moeyaert, als pleitbezorger van dit boek, over de aard van (na)denken als scheppend proces, als een ‘soort van ordenen’. Wie dit boek ter hand neemt, zal diverse personages ontmoeten: ‘Er zullen een heleboel mensenlevens voor je liggen. Je zult naar hun gezichten kijken als in een spiegel. […] Als je dan weer een bladzijde omslaat, en verder kijkt dan wat je ziet, tussen de regels leest wat er staat, dan zal het ordenen echt beginnen.’ Zo’n verzamelaar van mensenlevens, word je als lezer haast vanzelf. De integer geschetste portretten van de internationaal gerenommeerde Belgische illustratrice worden tot hun essentie herleid en weten stuk voor stuk een gevoelige snaar te raken. Tegenover een kale, vaak sepiakleurige achtergrond, komen de verstilde figuren goed tot hun recht. Het beheerst kleurenpallet in sobere tinten, slechts aangevuld met enkele vlekken roestbruin en felle tinten rood, benadrukt de kracht en eenvoud van Godons protagonisten. Haar denkende mensen worden begeleid door filosofische gedachten en opmerkelijke observaties van Toon Tellegen. Hoewel bedrieglijk eenvoudig, valt er bijzonder veel tussen de regels te lezen, waardoor ‘Ik denk’ duidelijk op een publiek van literaire fijnproevers mikt, dat ontegensprekelijk uit zowel jongere kinderen als volwassenen kan bestaan.

Tellegen filosofeert over allerhande aan het denkproces gelieerde, vaak paradoxale begrippen, zoals de discrepantie tussen ‘weten’ en ‘denken’. Daarbij wordt de dichter geconfronteerd met de moeilijkheid om de aard van het denken in een begrijpelijke, eenvoudige taal te vatten. Talloze uitspraken worden meteen weer genuanceerd, aangevuld, ontkend, zodat Tellegen tot een even confronterende als voor de hand liggende conclusie komt: ‘Denken is geheimzinnig / het trekt zich weinig van mij aan.’ Het lijken alledaagse, wat gratuite overpeinzingen, maar er schuilt een wereld van emoties, herinneringen en verhalen achter Tellegens woorden.

Via een associatief denkproces probeert hij dergelijke schijnbare tegenstellingen toch te verenigen, maar dat blijkt evenmin een sinecure, want eigen aan de aard van het denkproces is het dynamische karakter ervan: ‘Als je dood bent denk je voor het eerst niet meer. / Ze zeggen wel: Rust in vrede. / Ze zouden moeten zeggen: Rust in gedachteloosheid.’

Tellegens bespiegelingen drijven op een ondertoon van melancholie, en weten zo het wezen van Godons portretten precies te verwoorden. De geportretteerde figuren lijken de hen omringende wereld schijnbaar onbewogen te beschouwen, wat een zekere distantie teweeg brengt. Ze zijn als het ware moeilijk te doorgronden, verzonken in gepeins. Ook Tellegen wordt geconfronteerd met moeilijke termen, zoals eeuwigheid, schijn en wezen, geluk, en de taal an sich. Hoewel voor ieder van ons haast vanzelfsprekende gevoelens en concepten, maar ze op heldere, bevattelijke wijze verwoorden is lang niet iedereen gegeven. Toon Tellegen bewijs opnieuw dat hierin wellicht zijn grootste kracht ligt.

Het maakt Ik denk opnieuw tot een bijzonder sterke bundeling van krachtige portretten en licht filosofisch, poëtische beschouwingen, die uitnodigt om te blijven grasduinen, ontdekken en herontdekken hoe woord en beeld een geslaagde alliantie aangaan om de term ‘schoonheid’ te herdefiniëren.

Jürgen Peeters

Toon Tellegen & Ingrid Godon – Ik denk. Lannoo, Tielt. 96 blz. € 29.99.