Een droomdebuut uit 1981

Zoals bekend zijn alle medewerkers van Nederlandse literaire uitgevers deze zomer koortsachtig op zoek naar oude meesterwerken, die Stoner of Een dwaze maagd als kassucces op kunnen volgen. Gewone lezers kunnen hen daar natuurlijk best een handje bij helpen. Zo las ik nu voor het eerst A Start in Life, het debuut van Anita Brookner uit 1981. De openingszin van de roman is magistraal: ‘Dr Weiss, at forty, knew that her life had been ruined by literature.’ In het boek wordt vervolgens uit de doeken gedaan hoe dit heeft kunnen gebeuren.

Ruth Weiss, een braaf, niet al te mooi meisje, is de dochter van twee levensgenieters, die naarmate ze ouder worden verder op drift raken. Van Ruth wordt verwacht dat zij haar ouders in het gareel houdt en daarvoor zichzelf wegcijfert. Natuurlijk verzet zij zich tegen dit lot, maar omdat ze niet echt wereldwijs is, wordt ze toch een speelbal van de omstandigheden. De bron van haar probleem ligt bij de literatuur. Ze heeft geleerd lessen te trekken uit het lot van Anna Karenina en Madame Bovary en zich juist te spiegelen aan karakters als David Copperfield en Little Dorrit, waarin het goede in de mens overwint. Jammer genoeg houdt niemand anders zich aan deze voorbeelden, waardoor Ruth op haar veertigste weliswaar een briljant docent is, maar buiten haar studenten geen eigen leven heeft. Wel werkt ze aan een boek over Balzac, wiens vrouwenfiguren haar ook al het verkeerde voorbeeld hebben gegeven. ‘Dr Weiss, who preferred men, was an authority on women.’

Het boek is prettig scherp geschreven, zonder de ironische ondertoon die veel andere Engelse schrijvers gebruiken. Brookner, die in haar latere boeken nog veel verder ging met het beschrijven van eenzame mensen, heeft de passiviteit van Ruth overtuigend weergegeven. Hier tegenover zet ze de egocentrische ouders, kleurrijke figuren die gaandeweg geen enkele verantwoordelijkheid meer nemen. De onderstroom van het verhaal wordt gevormd door karaktertrekken als je plicht doen, altijd klaarstaan voor een ander of rekening houden met verwachtingen van anderen. Door tegenover Ruth excentrieke bijfiguren te plaatsen en de toch wel wat absurde gebeurtenissen die zij meemaakt, houdt het boek een lichtheid, die het bijzonder maakt.

Anita Brookner (geboren in 1928) heeft haar sporen in de literatuur wel verdiend, dus van een ontdekking kun je niet spreken. Maar ze zou wel meer gelezen mogen worden! Haar stijl is onberispelijk en de hoofdpersonen worden met warmte beschreven – zonder een spoor van sentimentaliteit – daar valt niets tegen in te brengen. Het boek heeft daarbij iets tijdloos, precies wat lezers tegenwoordig graag willen. Het is daarbij al lang geleden dat een boek van Brookner vertaald werd (en A Start in Life nog nooit), dus hier liggen beslist kansen om nieuwe lezers voor haar te vinden.

Doeke Sijens

Anita Brookner – A Start in Life. Cape, London. 176 blz.