Het verleden wil herinnerd worden, maar niet herleefd

In het herdenkingsjaar van de Eerste Wereldoorlog verschijnt geheel voorspelbaar een stroom aan (jeugd)boeken over deze heikele thematiek, vaak van sterk wisselende kwaliteit. De verhaalstof en het feitenmateriaal zijn niet onuitputtelijk; de literaire verwerking van de vaak op historisch onderzoek gebaseerde feiten is dat wel, en vormt de uitgelezen manier voor auteurs om hun roman een eigen stem te verlenen. De Engelse auteur Rebecca Stevens neemt in haar debuut de levensgeschiedenis van Valentine Joe Strudwick, die op amper 15-jarige leeftijd in Ieper sneuvelde, als uitgangspunt. Geen unieke invalshoek voor een historische adolescentenroman, maar het maakt wel nieuwsgierig naar Stevens’ inhoudelijke en stilistische omgang met de waargebeurde feiten.

Rebecca Stevens Valentine JoeNa het overlijden van haar vader blijft de 14-jarige Rose in het verleden hangen; ze komt haar verdriet nauwelijks te boven en stuurt haar overleden vader sms’jes. Wanneer ze met haar grootvader naar Ieper reist om het graf van diens overleden oom George te bezoeken, heeft deze gebeurtenis een verregaande impact op Rose. De confrontatie met het graf van de op vijftienjarige leeftijd gesneuvelde Valentine Joe op de ‘Essex Farm Cemetry’, een Britse militaire begraafplaats, brengt een stroom aan bizarre belevenissen teweeg. Stevens lardeert haar oorlogsroman met fantastische gebeurtenissen, die zo uit een magisch-realistische roman lijken geplukt. Naarmate het verhaal vordert, komt Rose op één of andere manier steeds vaker en langduriger in het verleden terecht, alwaar ze Valentine Joe in levende lijve ontmoet. Deze zogenaamd fantastische wending weet op geen enkele manier te overtuigen; omwille van de ongeïnspireerde conversaties met Valentine Joe in een door oorlogsgeweld verwoest Ieper, hoefde Stevens zich niet aan ongeloofwaardige scènes te bezondigen. Bovendien geeft de auteur meteen teveel clues weg: enerzijds betoont Rose zich vastberaden om de geschiedenis te herschrijven en Valentine Joe te redden, anderzijds kunnen enkel de doden met Rose in contact treden, waardoor haar poging bij voorbaat tot mislukken gedoemd blijkt. Het leidt de lezer wel naar een oprecht gevoelvol einde waarin Rose ‘haar’ Valentine in zijn laatste ogenblikken bijstaat. Dankzij deze louterende ervaring kan ze het overlijden van haar vader accepteren: ‘Het verleden wil herinnerd worden, maar niet herleefd.’

Rebecca Stevens heeft de trip naar de Vlaamse stad Ieper, tijdens de Eerste Wereldoorlog het tafereel voor de eerste grote gasaanval ooit, overduidelijk zelf gemaakt. Haar roman leest immers te sterk als een weliswaar onderbouwd, maar tevens uit de kluiten gewassen reisverhaal. De informatieve functie van jeugdliteratuur primeert, zeker aan het begin van Valentine Joe, waar de auteur op basis van eigen ervaringen en wat gratuite informatie uit allerhande (reis)gidsen tal van wetenswaardigheden wil overbrengen. Hoewel het resultaat van gedegen onderzoek, staat de onophoudelijke stroom aan informatie de ontwikkeling van een literaire adolescentenroman danig in de weg. De stroeve Nederlandse vertaling is hieraan niet vreemd, met foutieve meervoudsvormen ‘uniforms’ en uitglijers als ‘Rose werd wakker van iets wat duwde tegen haar gezicht.’ Storend is eveneens de gedwongen adaptatie aan een Nederlandse context: ‘Opa kan soms vet irritant zijn’ lijkt mij niet meteen in de gedachtegang van een Engelstalige adolescente te passen.

In haar debuut Valentine Joe levert Rebecca Stevens een onderhoudende poging om de gruwelen en het menselijke leed uit oorlogstijden letterlijk dichterbij te brengen door middel van tijdreizen. Het verzandt echter in een doorzichtig narratologisch trucje, dat omwille van de slordige uitwerking volledig aan zijn initieel doel voorbij gaat. Tel daarbij de onophoudelijke stroom aan wetenswaardigheden en de ronduit zwakke vertaling en het moge duidelijk zijn dat Valentine Joe niet de oorlogsroman is die het volgens de achterflap pretendeert te zijn.

Jürgen Peeters

Rebecca Stevens – Valentine Joe. Vertaald door Karin Pijl. The House of Books Kids, Amsterdam. 168 blz. € 14.95.