Het herinneren van de toekomst

‘Spotprenten mogen dan een overdrijving van de werkelijkheid zijn, ze kunnen haar niet uitvinden. Ze kunnen vervormen, maar nooit liegen.’

De Colombiaan Juan Gabriel Vásquez (1973) kun je rustig een van de vaandeldragers van de nieuwe generatie Zuid-Amerikaanse schrijvers noemen. Zijn derde roman, Het geluid van vallende dingen, over de corruptie in Colombia, werd onder meer bekroond met de prestigieuze IMPAC prijs 2014. Ook in zijn vierde roman, De reputaties, spelen Colombia en de politiek een belangrijke rol. Maar ditmaal bezien vanaf de andere kant, de kant van de media.

vasquez reputatiesHoofdpersoon Javier Mallarino is een levende legende. Hij is dé spotprentkoning van het land. Met een paar pennenstreken kan hij wetten doen veranderen, rechters beïnvloeden bij een vonnis en ministeries doen wankelen. Politici sidderen voor hem. Maar ten koste van wat heeft Mallarino deze positie bereikt? In tegenstelling tot bij columns in de krant staat er geen pasfoto van de tekenaar bij een politieke prent. Een zwierige handtekening volstaat. Al is die feitelijk niet nodig, omdat een goede tekenaar een eigen signatuur heeft, een onverwisselbare stijl. Het klinkt als een behoorlijke tegenstelling, maar daardoor is een zekere anonimiteit gewaarborgd.

Mallarino is daarbij geen opvallende verschijning. Hij is kaal, draagt bril en baard en heeft een doorsneegezicht waarmee hij opgaat in de massa. Bij wijze van spreken een tel nadat een verkoper hem heeft aangekeken, is hij al niet meer te beschrijven. Maar zo af en toe zijn er toch dreigbrieven aan huis bezorgd. Volgens de hoofdredacteur van de liberale krant waarin Mallarino publiceert, niet iets waar je je zorgen om moet maken. Je moet het zien als een soortement ordeteken.

Met uw verdraaide waarheden hebt u de strijdkrachten van onze republiek aangevallen en te schande gemaakt en daarmee de vijand in de kaart gespeeld, u ben een LEUGENAAR en een LANDVERRADER en we wijzen u erop dat bij de mensen die TROUW zijn aan ons geliefde vaderland het geduld opraakt; wij weten waar u woont en waar uw dochter op school zit en wij zullen niet aarzelen hard op te treden als u nog eens de eer en goede naam aantast.

PATRIOTTEN.

Zijn werk heeft in de loop der tijd voor meer barsten gezorgd in zijn leven. Hij is toch maar van de stad verhuisd naar een afgelegen huis ergens in de bergen. Daar is hij tijdelijk apart gaan wonen van zijn vrouw Magdalena en dochter Beatriz. Maar de proef duurt inmiddels al jaren en Magdalena heeft reeds een tweede huwelijk met een gezapige advocaat achter de rug. Het lijkt erop dat de levenskeuzes van dochter Beatriz een subtiele manier waren om aan hem en zijn ‘getekende’ naam te ontkomen. Ze is getrouwd met een provinciaal en altijd op pad voor Artsen zonder Grenzen. Maar dat is de visie van Mallarino, de man met de scherpe kijk op de samenleving. Maar is zijn blik niet vertroebeld in de loop der tijd, in elk geval met betrekking tot zijn persoonlijke leven? Hoeveel vrienden, kennissen en zelfs familie hebben zich niet van hem afgekeerd?

De ware spotprenttekenaar houdt nu eenmaal geen rekening met gevoelige zielen, lijkt hij als vergoelijking te willen zeggen. Na veertig jaar wordt er een jubileum gevierd. In het nationale theater, niet in de foyer, maar in de grote zaal. Geheel in de stijl van ‘de onzichtbare’ komt Mallarino lopend naar het theater toe. Een vrouwelijke minister spreekt hem toe. Ze hebben een postzegel van een zelfportret (!) van hem gemaakt.

‘Ik kan me geen leven voorstellen zonder de dagelijkse spotprent van Javier Mallarino, en ik kan me geen land voorstellen dat zich de luxe kan permitteren het zonder hem te stellen.’ Dat had ze fraai gezegd, moest Mallarino toegegeven. Wie zou haar speeches schrijven?

Mallarino lijkt de nuance, de menselijkheid kwijt te zijn geraakt. Heeft hij zijn eigen leven eigenlijk niet met oogkleppen op geleefd, manisch op jacht naar een ‘waarheid’? De schilderkunst waar hij zich aanvankelijk aan wou wijden heeft hij zonder pardon ook aan de kant gezet.

Na afloop van het jubileumfeest wordt Mallarino bezocht door een jonge vouw die hem wil interviewen. Een smoes om te weten te komen wat er achtentwintig jaar geleden in zijn huis tijdens een ander feest heeft plaatsgevonden. Deze Samanta was toen net als Mallarino’s dochter Beatriz vijftien jaar, maar kan zich van het gebeuren niets herinneren.

Je herinnert je dingen. Je hebt vermoedens, zeg maar gerust onbehaaglijke vermoedens. Er doemen flarden van herinneringen op, een soort spookbeelden. Wat moet je daarmee? […] Was het niet beter als alles bij het oude bleef? Het ging toch prima met me, zonder dat ik wist wat ik nu weet? […] De ellende is niet dat je iets weet, nee, de ellende is dat ik niet weet of ik het wíl weten.

Heeft Mallarino toen juist gehandeld, zeer zeker ook met betrekking tot de afloop van de affaire? Had hij die spotprent wel mogen maken die niet alleen tot aftreden, maar ook tot de suïcide van een minister leidde? Als een ware, stilistisch hoogbegaafde, romanschrijver is Vásquez bezig met hoe herinnering werkt, hoe een leven, ja, welhaast als een spotprent, om de zoveel tijd moet worden vervormd om te kunnen zien waar je daadwerkelijk als mens staat. Mallarino is en plein public met jubileum en postzegel én voor zichzelf zichtbaar geworden, al te zichtbaar. Net als zijn slachtoffers. En daar zal hij naar moeten handelen. Zoekt hij daarbij allereerst rechtvaardiging én bescherming voor zichzelf, voor zijn eigen reputatie, of is hij ook in staat om Samanta te helpen?

Guus Bauer

Juan Gabriel Vásquez – De reputaties. Signatuur, Utrecht. 192 blz.