Verdrongen door een rat

De laatste jaren verschijnen er steeds meer kinder- en jeugdboeken waar de dood een centrale plaats inneemt: boeken voor jongere kinderen die het begrip ‘dood’ begrijpelijker proberen te maken (in september verscheen bijvoorbeeld het onvolprezen Doodgewoon bij Uitgeverij Gottmer) en boeken voor oudere jeugd, die de dood van familie of vrienden en het rouwproces van de hoofdpersonen tot hun onderwerp maken. Zeer recent zagen we daarvan een voorbeeld in het inspirerende debuut van Annet Huizing. In Hoe ik per ongeluk een boek schreef verwerkt de dertienjarige Katinka de dood van haar moeder die ze amper heeft gekend.

Ook in het debuut van de Britse Clare Furniss, Het jaar dat de wereld op zijn kop stond, staat het rouwproces van een jongere centraal. Pearl is vijftien als ze haar moeder verliest tijdens de geboorte van haar halfzusje. In het jaar erna – waar dit boek over verhaalt – rouwt ze en is ze woedend op het lot en op de wereld, maar bovenal op haar babyzusje Rose, dat ze moet leren accepteren. Ze doopt haar ‘de rat’, iets wat in de oorspronkelijke titel The Year of the Rat dan ook prominent aanwezig is, maar waar om bij mij onbekende redenen voor de vertaling van afgeweken is.

Het boek is opgedeeld in twaalf hoofdstukken, een voor elke maand van het jaar na de dood van Pearls moeder. Pearl maakt alle emoties door die een normaal kind doormaakt wanneer het niet meer het enige kind in het gezin is. Maar in Pearls geval komt daar nog bij dat ze het gevoel heeft dat ze überhaupt niet meer in het gezin thuishoort. Haar vader, die eigenlijk haar stiefvader is, heeft een ‘echte’ dochter nu, een biologische dochter, en ze voelt zich verdrongen door de rat die haar moeder heeft vermoord. Als volwassene krijg je bij het lezen van dit boek vaak de neiging Pearl door elkaar te willen schudden, die zo ondergedompeld is in haar eigen verdriet dat ze geen vinger uitsteekt om haar vader te helpen, iedereen haat en zwelgt in zelfmedelijden. Maar voor de doelgroep – dertien jaar en ouder – zou dat weleens heel anders kunnen zijn. Pearl heeft nu eenmaal de stem van een egocentrische zestienjarige, met het trauma van het verlies daar bovenop. hetja

Een zwaar verhaal dus: en zo is het ook opgeschreven. Furniss heeft haar best gedaan om dat te doorbreken door Pearls nuchtere, humoristische moeder af en toe ten tonele te voeren met de nodige dosis zwarte humor: maar behalve dat het boek daar minder dertien-in-een-dozijn van wordt, voegt het ook weinig toe. Het geeft enkel een beetje lucht tijdens het lezen. Dat geldt ook voor de romance in dit verhaal: Pearl wordt verliefd op de kleinzoon van haar buurvrouw. Het is weliswaar geen groot element in dit boek, maar wel gehaast, voorspelbaar en daardoor onnodig. Het verhaal is krachtig genoeg zonder deze aspecten en het is niet zo functioneel voor Pearls proces als het had kunnen zijn.

In Het jaar dat de wereld op zijn kop stond schuilt namelijk wel een sterk en aangrijpend verhaal. Sterker nog: het laat je tranen met tuiten huilen. Dat is niet per se om Pearls moeder zelf – als lezer leren we haar amper kennen – maar om Pearl, om haar verdriet. Pearl voelt zich zo alleen dat ze met niemand haar zorgen deelt, en dát wordt door Furniss buitengewoon goed tastbaar gemaakt. Een debuut dat het moet hebben van zijn personages. Over familiebanden, verlies en verandering.

Mirjam Hoekstra

Clare Furniss – Het jaar dat de wereld op zijn kop stond. Querido, Amsterdam, 272 blz. € 16,99.