Puur genieten

Op basis van Venus in bont, het bekende c.q. beruchte boek uit 1870 van Leopold von Sacher-Masoch (1836-1895) muntte de psychiater Richard von Krafft-Ebing het ‘masochisme’ als psychische afwijking; tot ergernis van Sacher-Masoch zelf naar het schijnt. Hoe dan ook, het begrip masochisme is inmiddels volledig ingeburgerd. Dit maakt nieuwsgierig naar het oorspronkelijke werk, omdat we daar kennelijk het masochisme in zijn meest pure vorm zullen aantreffen. En anders wel als cultuurhistorische achtergrond bij ‘Venus in Furs’ van de Velvet Underground.

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep verzorgde een nieuwe uitgave van Venus in bont, in de vertaling van Jan van Aken en Marieke Hengartner. Terecht, want deze erotische novelle blijkt hoogst amusant. Erotische novelle? Ja, er is een vleugje cultuurfilosofie te vinden en het kan gelezen worden als een studie naar liefde en lust tussen man en vrouw, dan wel een onderzoek naar het dierlijke in de mens. Ook is het een illustratie van de battle of the sexes – de machtsverhouding tussen man en vrouw speelt een belangrijke rol – maar eigenlijk is dat alles toch bijzaak, het boek is bovenal het verslag van een (seksuele) fantasie waarbij ene Severin von Kusiemski zich tot slaaf wenst te maken van Wanda von Dunajev. Erotiek dus, en op het randje van de porno soms.

venus a

De spanning in de novelle is gelegen in de paradox van het masochisme, want hoe kan in een liefdesrelatie iemand pijn en leed toebrengen een uiting van liefde zijn? Antwoord: door het op te vatten als een spel, waarbij even moet worden vergeten dat het een spel is. Maar waar houdt het spel op; waar liggen de grenzen, want een spel met pijn als inzet bestaat immers bij de gratie van het verleggen van de (pijn)grenzen? Deze novelle laat daar geen misverstand over bestaan: de dood, of het verbreken van de relatie. Tot die tijd is er het (angstig) genot. En een scheutje tederheid en passant; als het echt uit de hand dreigt te lopen.

Sacher-Masoch schrijft ergens in het boek dat een oorvijg leerzamer is dan tien colleges. Omdat een erotische scène leerzamer is dan tien recensies, hierbij een kort fragment:

‘Geef me de zweep.’
Ik keek rond in de kamer.
‘Nee,’ riep ze, ‘blijf knielen.’ Zij schreed naar de haard, nam de zweep van de schoorsteenmantel en liet die door de lucht fluiten, terwijl ze me glimlachend bekeek. Daarna stroopte ze de mouwen van haar bontjasje langzaam op.
‘Prachtige vrouw!’ riep ik.
‘Zwijg, slaaf!’ Ze keek plotseling duister, ja wild en sloeg me met de zweep; maar het volgende moment legde ze haar arm alweer teder om mijn nek en boog zich meelijdend naar mij toe. ‘Heb ik je pijn gedaan?’ vroeg ze, half beschaamd, half angstig.
‘Nee,’ antwoordde ik, ‘en als dat wel zo was; pijnen die jij mij bezorgt zijn een genot voor me. Geef me maar met de zweep, als dat je plezier doet.’
‘Maar het doet me geen plezier.’
Weer werd ik gegrepen door die vreemde roes.
‘Sla me met de zweep,’ smeekte ik, ‘ransel me genadeloos af.’
Wanda zwaaide de zweep en trof me twee keer. ‘Heb je nu genoeg?’
‘Nee.’
‘Echt niet?’
‘Zweep me, ik smeek het je, het is een genot voor me.’

Venus in bont is puur genieten, zoveel is zeker. Zijn we in de kern niet allemaal een beetje (sado)masochistisch?

Johannes van der Sluis

Leopold von Sacher-Masoch – Venus in bont. Vertaald door Jan van Aken en Marieke Hengartner. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 142 blz. € 14,99.