Een afstandelijk relaas

Hoewel een aantal boeken van de Britse auteur Melvin Burgess ook naar het Nederlands vertaald werden, o.a. Junkies (1997), Foxy: mijn leven als teef (2002) en Testosteron (2003), vinden zijn romans in ons taalgebied minder weerklank dan in Engeland. Burgess schrijft opvallend expliciet over (maatschappelijk gerelateerde) controversiële onderwerpen als armoede, seks en drugs, en dat leidt tot zowel literaire prijzen (o.a. Carnegie Medal voor Junkies) als verontwaardigde reacties van collega-auteurs en boze lezersbrieven aan kranten en tijdschriften.

Al in de fel uitgesponnen inleiding van Hype davert het verouderde maatschappelijk Britse bestel op zijn grondvesten. De geheimzinnige groepering ‘Zeloten’ hekelt de discrepantie tussen arm en rijk en strijdt voor hoge ideale als vrijheid en gelijkheid. Een nobel streven, dat in de praktijk echter in gewelddadige demonstraties ontaardt. Tijdens een van hun acties voorzien zij de opgezweepte menigte gratis van het ‘euthanasiemedicijn’ Death. Wie het inneemt, zal na zeven dagen onherroepelijk sterven, maar krijgt zogenaamd wel de kans om z’n laatste week bijzonder intens te beleven. Tegenover die woelige achtergrond introduceert Burgess de door zorgen verteerde protagonist Adam; zijn vriendin Lizzie heeft hem gedumpt en Adams plichtsbewuste broer Jess blijkt een voor de goede zaak gestorven Zeloot. Om een ‘laatste beste week’ te beleven, neemt Adam in een opwelling Death. Het bestaan van het euthanasiemedicijn leidt vanzelfsprekend tot heftige maatschappelijke debatten, wat een krachtig potentieel aan verhaalstof impliceert, maar Burgess beschikt niet over voldoende stilistische capaciteiten om de heikele thematiek geloofwaardig te benaderen. Ook elders overheerst een wel erg simplistische visie op maatschappelijke vraagstukken:

Al het geld was van de banken en de grote bedrijven, de economie viel uiteen, er waren geen banen en het sociale vangnet een lachertje. Al tientallen jaren klaagde iedereen en nóg was er niets veranderd.

Burgess Hype

Het tweede en derde deel van Hype bestaan uit een emotionele rollercoaster van tegenstrijdige emoties: enerzijds wekt Death euforische gevoelens op, anderzijds wordt Adam verteerd door spijt over zijn onbezonnen daad. Aanvankelijk focust Burgess totaal misplaatst op Adams ‘bucket list’: hij wil in z’n laatste zeven dagen banken overvallen, een crimineel vermoorden, zoveel mogelijk seks en dan in schoonheid sterven. Bijgestaan door een inderhaast weer opgedoken Lizzie raakt Adam al snel verstrikt in een netwerk van gewelddadige, bloederig beschreven acties, die nauwelijks enige meerwaarde bieden aan de toch al starre verhaallijn. Niet alleen ontaardt Burgess’ verhaal in een totaal ongeloofwaardige thriller, het feit dat Adams acties nauwelijks tot introspectie en kritische zelfreflectie leiden, reveleert een kortzichtige benadering van de thematiek. Ondanks enkele gratuite kunstgrepen, slaagt Burgess er nergens in om het verhaal van Adam en Lizzie intrinsiek onderdeel te maken van de maatschappelijke omwentelingen. Het resulteert in een afstandelijk relaas, waarin de heftige thematiek onvoldoende tot z’n recht komt.

Burgess’ sterk descriptieve schrijfstijl doet geen overtuigend appel aan het empathisch vermogen, zodat nergens oprechte betrokkenheid bij Adams besognes ontstaat. De personages blijven slechts papieren figuren die een rolletje spelen in een vooraf bepaald script. Pogingen tot een literaire stijl waren beter achterwege gebleven, want net zoals in eerder werk ondergraaft Burgess’ gebrek aan stilistische capaciteiten dit opzet:

Nu boorde de afschuwelijke werkelijkheid zich als een ijzeren bout door zijn hoofd.

en:

Al zijn problemen (…) losten allemaal op in een sprankelende fontein van geluk en plezier.

Uit het dankwoord van Hype blijkt dat Burgess de idee voor deze maatschappijkritische roman werd aangereikt van zijn uitgever, die het op zijn beurt als gedachte-experiment kreeg. Het verklaart meteen de potentieel interessante plot, die echter omwille van een gebrek aan inhoudelijke diepgang en stilistische rijkdom totaal ondergesneeuwd raakt. Wat overblijft is een ongeloofwaardige, slecht geschreven thriller.

Jürgen Peeters

Melvin Burgess – Hype. Vertaald door Willeke Lempens. Moon, Amsterdam. 304 blz. € 17,50.