Hogere en lagere apen

Antiquariaat Fokas Holthuis bestaat twintig jaar en dat werd afgelopen maandag onder meer gevierd met de presentatie van de in eigen beheer uitgegeven biografische schets Lagere aap. Het leven van Kees Lekkerkerker. Lekkerkerker was vooral bekend als bezorger van het werk van J. Slauerhoff en juist in dit jubileumjaar verkocht het antiquariaat de via Lekkerkerker verkregen nalatenschap van de poète maudit.

lagere aapMenno Voskuil beschijft in vogelvlucht het leven van Lekkerkerker, vooral zijn werkzame leven, zijn privébesognes blijven een beetje buiten beschouwing. Dat is wel jammer, want ik heb deze week al van twee mensen smakelijke verhalen gehoord over deze man die het bestaande beeld van de uiterst nauwgezette en al te overijverige bezorger van het werk van Jacob Israël de Haan, Ed. Hoornik en J. Slauerhoff iets zou kleuren.

Voskuil probeert ook zo min mogelijk te psychologiseren, al geeft de titel van het boek wel aan dat de positie die Lekkerkerker anderen en zichzelf toekende getekend wordt door een soort standsverschil: je hebt immers hogere en lagere apen in de literatuur.

‘De lagere apen doen het eigenlijke werk, terwijl de hogere apen vooral praten. Ze zijn zó overtuigd van hun eigen gelijk, dat ze weigeren te luisteren naar anderen. Hogere apen vinden vooral hun eigen persoon belangrijk, terwijl de lagere zichzelf in dienst stellen van de wetenschap en de literatuur. Ik ben zo’n lage aap.’

??????????Als redacteur bij uitgeverij Contact tijdens de oorlogsjaren en vlak daarna, bezorger van boeken, bloemlezer ( o.a. In aanbouw)redactiesecretaris van De Gids en freelance medewerker van het Letterkundig Museum scharrelt Lekkerkerker zijn kostje bij elkaar. Omdat hij niet een vaste baan krijgt bij het Letterkundig Museum (omdat hij niet gestudeerd heeft en tot de lagere apen behoort) ontstaat bij hem het plan om ook een dergelijk museum in Amsterdam van de grond te krijgen. De plannen die hij smeedt, onder meer met Johan Polak, lopen echter op niets uit. En dat is niet voor het eerst dat er iets mislukt: ook een eigen literair tijdschrift en een eigen uitgeverij kwamen er niet echt.

Lagere aap is niet alleen een rijk geïllustreerd portet van een editeur met een nogal standvastig karakter: het geeft vooral gezicht aan een van die mensen die op de achtergrond aanwezig zijn in de letterkunde. Ik denk dat deze aanzet tot een biografie met gemak tien keer dikker had kunnen zijn, waarbij het literaire leven (of het literaire veld om wat wetenschappelijker te klinken) van tijdens en na de oorlog op een andere manier in kaart gebracht kan worden, de literaire vriendschappen uitgebreider aan bod zouden kunnen komen evenals de machtsstructuren tussen hogere en lagere apen in de literatuur. Ik weet niet of Voskuil het ambieert, maar Lagere aap is het grondplan van zo’n uitgebreide studie.

Op 28 augustus 2006 overlijdt Kees Lekkerkerker op 95-jarige leeftijd. Een beetje vereenzaamd aan het einde van zijn leven. Op de crematieplechtigheid zijn slechts zes mensen aanwezig. Het stoffelijk overschot is in lakens gewikkeld. Voskuil is een van de zes man en leest drie gedichten van Slauerhoff voor. Drie weken later verschijnt er een bericht van het overlijden van Lekkerkerker in NRC Handelsblad; het telt inclusief de kop 167 woorden. Voor een lagere aap nog heel wat.

Coen Peppelenbos

Menno Voskuil – Lagere aap. Het leven van Kees Lekkerkerker. Antiquariaat Fokas Holthuis, Den Haag. 96 blz. € 15,- Het boek is rechtstreeks bij het antiquariaat te bestellen.