Reportage: Disclaimer

Van het kastje naar de muur en vice versa

‘Uw persoonsgegevens worden uitsluitend voor poëtische doeleinden gebruikt.’ Dat is de tagline van Disclaimer, het evenement dat het einde van de maand van de Bureaucratie (5 januari t/m 6 februari) markeert en fêteert. Ik wist niet dat er een periode ingeruimd is om de bureaucratie te memoreren, maar toch mooi dat zoiets in het leven geroepen wordt en aan het einde culmineert in een ode aan de bureaucratie – op Disclaimer welteverstaan. U kunt vast zelf wel de bijbehorende disclaimer verzinnen (pssst, ironie!). Disclaimer vindt plaats in De Kaping, dé culturele en artistieke ontmoetingsplek in Amersfoort dat in 2014 in handen viel van het evenzo geheten kunstenaarscollectief, na jaren van politiek wanbeleid – zo valt te lezen op hun website.

Metgezel E. (v) en ik komen redelijk laat binnen zetten, maar dat blijkt geen problemen op te leveren:

tussen 20:05 en 23:00 uur is het vrij in- en uitlopen. In het ruime, strakke en transparante gebouw

worden we hartelijk ontvangen door twee medewerkers die ons met werktuiglijke bureaucratische zinnen duidelijk maken dat we voor we naar binnen mogen een formulier in moeten vullen. ‘Uw persoonsgegevens worden uitsluitend voor poëtische doeleinden gebruikt.’ Wij zijn de minsten niet, dus wij doen dat. Burgerlijke gehoorzaamheid is het enige gepaste antwoord op deze situatie. De vragen zijn doordenkers, bewust moeilijk en vaag gemaakt en gehouden en veelal strikvragen: ‘Welk land moet er nog bij Europa?’ of ‘Wat vindt u van de werkelijkheid?’ of ‘Noem de grenzen waar u regelmatig tegenaan loopt.’ Er worden ook stellingen benoemd die op een schaal van een tot tien (respectievelijk van waar tot omwaar – verhaspeling van onwaar en omdenken) ingevuld moeten worden.

Daarna volgt de klassieke belichaming van een bureaucratische situatie: je wordt van het kastje naar de muur gestuurd en vice versa. We mogen het formulier elders inleveren, maar aldaar krijgen we te horen dat we gegevens missen en dus weer terug moeten. En dat een aantal keer – totdat we een plaats in de wachtkamer toegewezen krijgen, en we niet meer geholpen worden… Medewerkers zijn statisch, reageren motorisch, ratelen telkens dezelfde tekst af: ‘Wij zien u als data.’ Het voelt als een kafkaëske hel als je niet weet wat je ermee aan moet. Een toegeeflijkere houding laat je er de humor wel van inzien.

 

Het programma? Van Jeroen van Rooij tot Maarten van der Graaff, van Anne Becking tot Maartje Smits, van Lieke Marsman tot Frank Keizer. Het traditionele idee van voordragende dichters wordt echter buiten de deur gezet: óók deze perfomances zijn bureaucratisch gemotiveerd. Het formulier bij de ingang vroeg naar telefoonnummers zodat je gebeld zou kunnen worden door een dichter. Soms komt er een medewerker op je af die zegt dat er telefoon voor je is. En soms hoor je een dichter over de intercom. Alles is volgens het concept bureaucratie uitgedacht – en dat maakt deze performance-environment zo geslaagd.

Enige verlichting van het wachten in de wachtkamer komt er wanneer we naar het libretto van Daan Doesborgh mogen (wat zeg ik: moeten!) luisteren. Het is een soort Gesamtkunstwerk: het publiek is het koor (enige tekst: ‘pro copius, pro copius’), vijf mensen uit het publiek (vereiste: in het bezit van een smartphone voor het script) spelen de rollen van de participatie-opera (dixit Doesborgh). Het stuk gaat – hoe verrassend – over een bureaucratische situatie: problemen aan het loket.

Is er voor de rest wat te doen? Ja, maar niet veel. Hier en daar een installatie, zoals grote schommels. Voor de rest een leeg museum, kleurloos. Het doet wat saai aan soms – maar dat is deel van de ervaring, dat hoort erbij. Na elf uur is het tijd voor borrels en dansjes, net zoals er na een kantoordag een middagborrel is.

Disclaimer is een geslaagde ervaring van hoe je vast kunt komen te zitten in de radertjes van een kunstwerk. De voor iedereen herkenbare ervaring van het kastje naar de muur wordt geësthetiseerd in De Kaping door verrassing en verwachting met elkaar te combineren – zonder dat het saai wordt. En ja, net zoals in het echt je persoonsgegevens niet aan derden doorgespeeld worden, zo gebeurt dat ook op Disclaimer: ‘Onze erkende en gecertificeerde dichters willen u graag op de hoogte brengen van enkele bijzondere poëtische aanbiedingen. Uw telefoonnummer wordt niet met derden gedeeld en om elf uur vanavond uit ons systeem verwijderd.’ Ik ben zelf niet gebeld. Stiekem hoop ik in de nabije toekomst nog benaderd te worden met een poëtische aanbieding – desnoods op een nieuwe, andere editie, want die mag er zeker komen.

Obe Alkema, Foto’s van Hesta Akerboom