Recensie: Teresa Toten – De onverwachte held van kamer 13B
Liefde met de grote L, in combinatie met een dwangneurose
Sinds de opkomst van het zogenaamde ‘probleemboek’ in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, spelen auteurs handig op nieuwe maatschappelijke tendensen in. Voor het eerst sinds haar ontstaan in de Verlichting droeg kinder- en jeugdliteratuur een expliciete maatschappijkritische visie uit. Psychologische, sociale en maatschappelijke problemen als zelfmoord, oorlog, holebiseksualiteit, eetstoornissen en racisme werden vanuit zoveel mogelijk invalshoeken benaderd en – liefst zo expliciet mogelijk – onderuit gehaald. De goede bedoelingen van veel auteurs ten spijt, kwam de focus bijna exclusief op (een ongeïnspireerde mix van) allerhande problemen te liggen. Aan de literaire component werd al te vaak schaamteloos voorbijgegaan.
Hoe contradictorisch het ook moge lijken, ook aan het begin van de 21-ste eeuw zijn heel wat jeugdromans in meer of mindere mate schatplichtig aan de ambigue erfenis van het probleemboek. Toch zijn er ook frappante verschillen vast te stellen; het genre van de realistische roman (bijvoorbeeld de psychologische adolescentenroman) reikt verder: het problematisch gegeven krijgt een plaats in de ‘maatschappelijke én literaire context’. Niet alleen wordt aandacht besteed aan de inhoudelijke aspecten van jeugdliteratuur, ook de esthetische functie wordt met vernieuwde interesse bejegent. Het lijkt wel wat op een promopraatje dat op de achterflap van menig ‘young adult’ zou kunnen staan, en in het geval van De onverwachte held van kamer 13B niet eens zo ver bezijden de waarheid zijn.
Aan potentieel problematische gegevens immers geen gebrek in het leven van protagonist Adam. Teresa Toten introduceert haar (aanvankelijk nog) anti-held in een praatgroep voor ‘adolescenten met een obsessief-compulsieve stoornis’. Aanvankelijk lukt het Adam niet om z’n besognes te overwinnen, tot een kentering op tweeërlei vlak intreedt. Enerzijds haalt de komst van nieuwkomer Robin de gevoelige adolescent uit z’n lethargie, anderzijds helpt ook het voorstel van psycholoog Chuck, om de persoonlijkheid van een superheld aan te nemen. Als Robin zichzelf wil blijven, neemt Adam haast vanzelfsprekend de rol van ‘Batman’ op zich. De strijd om zijn ‘geliefde op afstand’ te helpen, is begonnen. Ondertussen wordt Adam echter met nog meer potentiële problemen geconfronteerd; zijn ouders zijn gescheiden, z’n moeder lijdt aan een dwangmatige verzamelwoede, halfbroertje Wendell – ook wel Moppie genoemd – heeft angstaanvallen, Robins moeder heeft zelfmoord gepleegd. Het rijtje lijkt schier eindeloos en had gerust wat korter gemogen. De verschillende verhaallijnen zijn an sich wel boeiend, maar het geheel wordt te fel uitgesponnen. Een compactere roman had aan zeggingskracht gewonnen.
Het pleit voor Teresa Toten dat ze de aard van dwangneuroses als geheel vanzelfsprekend in de verhaallijn integreert:
Zestien! De jongen beet zich in het getal vast. Zestien was fout. Het was een even getal en moest daarom gesteriliseerd worden. En als leeftijd was het helemaal goed fout. Zestien – hij herhaalde het vijftien keer en tikte het drieëndertig keer, tot het ‘precies goed’ voelde.
Toten schrijft met veel mededogen over Adams wisselende stemmingen en betuigt zich als sterk observator. Met ironische distantie, zonder gewild grappig te zijn, bericht ze over Adams fysieke en mentale groei. Niet enkel de voorzichtige toenadering tot Robin, ook de steun van dokter Chuck en de jongeren uit zijn praatgroep draagt vernieuwde inzichten en een voorzichtig happy end bij. Weliswaar wat te ‘happy’, gezien Adams haast uitzichtloze situatie elders in de roman, maar Totens verhaal wordt nergens ongeloofwaardig.
In De onverwachte held van kamer 13B integreert Teresa Toten een keur aan potentieel problematische situaties. De hoge mate van authenticiteit en ironische benadering van de psychologische problemen staan echter mijlenver van de zwaarte en het vals sentiment uit het doorsnee-probleemboek. Toten spreekt geheel onnadrukkelijk het empathisch vermogen van haar lezers aan en dat resulteert in een psychologische adolescentenroman van formaat.
Jürgen Peeters
Teresa Toten – De onverwachte held van kamer 13B. Vertaald door Esther Ottens. Gottmer, Haarlem. 240 blz. € 15.95.
