Vrouwen met bagage zijn veel moeilijker te plaatsen

Op de voorkant van het boek Mens vs. natuur van de Amerikaanse edel-debutante Diane Cook (1976) staat een blurb uit een recensie van The Boston Globe: ‘Een goede vuistregel: als Cook het heeft geschreven, lees het dan!’ Tja, verzucht je dan, vooruit maar weer. Maar dan word je, nog geen twee pagina’s ver, bij je lurven gegrepen en heen en weer geschud. De eerste tekst in dit boek, ‘Verdergaan’ – we vermijden de betiteling verhalenbundel in verband met de negatieve connotatie in ons taalgebied, bovendien is hier eerder sprake van een verzameling van twaalf novelles – begint met een eenvoudige gebeurtenis. Ingrijpend, maar alledaags, het afwikkelen van de nalatenschap van een overleden echtgenoot namelijk.

diane cook mens vs natuurMaar al snel hoor je op de achtergrond een dreigende tune. Een eenvoudig muziekje met een ondertoon waarvan je haren recht overeind gaan staan. Niet omdat het een thriller is of een SF-boek. Cook verschuift de werkelijkheid net een tikkeltje, zodat het herkenbaar blijft, maar toch beangstigend vreemd. Zoals de wereld toch eigenlijk voor ons allen bij tijd en wijlen is.

De vrouw in ‘Verdergaan’ is onderdeel van een vreemde Orwelliaanse gemeenschap. Alles is geregeld, voor elke situatie is een regel, een passende oplossing. Ze zal worden opgehaald en ondergebracht in een opvanghuis voor weduwen, van waaruit ze opnieuw wordt ‘geplaatst’. De mens als pop, als slaaf van een systeem, toch ooit bedacht door de mens zelf, maar waar de controle over is kwijtgeraakt.

Vrouwen met bagage zijn veel moeilijker te plaatsen, heb ik gehoord. Ze scheiden moeders van hun kinderen. Ik heb gehoord dat het voor iedereen heel moeilijk kan zijn. Kinderen zijn als fantoomledematen die pijn doen aan het lijf van een moeder. Ik zou het niet weten, maar ik kan het me goed voorstellen.

De vrouw heeft pech want de meeste mensen bereiken de vrijgestelde leeftijd voordat hun partner overlijdt. Ze moet meedoen aan verschillende cursussen om weer ‘up to date’ te worden. Anders wordt ze nooit gekozen (sic!).

Hoewel gekozen worden onzekerheid met zich meebrengt, lijkt de onzekerheid groter als je onder de vrouwen blijft, een gevoel waar ook het handboek melding van maakt.

Het heeft iets van uithuwelijken. Het handboek, als symbool voor elke regelgeving – godsdienstig of niet – regeert de mens. Al vanaf de eerste pagina’s voel je bijna lijfelijk het ongemak dat de schrijfster onopvallend in al deze novelles heeft weten te stoppen. Er hangt een groot gemis in de lucht, misschien wel van vrijheid, van individualisme. Je hebt als lezer constant last van een soort fantoompijn. Tegelijk is het ‘waarheidsgehalte’ van de teksten heel groot. Ze herbergen stuk voor stuk een bevroren waarheid die langzaam ontdooit, die druppel voor druppel op het voorhoofd van de lezer tikt, welhaast als een Chinese watermarteling. (Excuus voor de dichterlijke vrijheid.)

De vrouw in ‘Verdergaan’ doet een poging om met de sleur te breken. Ze heeft iemand gezien in het mannenhuis die haar wel beviel. En de aantrekkingskracht is wederzijds. Maar het is niet de bedoeling, een begeleidster zorgt ervoor dat ze weer ‘op de goede weg raakt’. Want het handboek stelt: dit is haar toekomst. De enige die ze krijgt. Er is geen keuze. Cook zet heel de wereld als een grote gevangenis neer, zonder feitelijk muren en prikkeldraad te gebruiken.

De twaalf novelles hebben allemaal een dergelijke impact. Het is dus wellicht raadzaam om Mens vs. natuur in etappes tot je te nemen. Denk nu niet dat dit boek zware kost is. De taal van Cook is bijzonder helder. Het zijn de ondertonen die het hier doen. De natuur – ook in de betekenis van de inborst van de mens – die de mens bestrijdt en – helaas, het is niet anders – eigenlijk altijd wint. Maar we blijven strijden, met de moed der wanhoop, met humor en met Mens vs. natuur in de hand. Lezen!

Guus Bauer

Diane Cook – Mens vs. natuur. Vertaald door Kees Mollema. Meridiaan, Amsterdam. 256 blz. € 19,98.