Het ongenadig oprukkende waas

Een echtgenoot die uit haar leven verdwijnt. Een zoon die naar het buitenland emigreert, een jonge vastgoedmakelaar die bijna griezelig perfect is en Maria Salvati, een 72-jarige lerares die de een verloren strijd voert tegen de oprukkende gaten in haar geheugen. Met deze beperkte ingrediënten gaat de Italiaanse meesterverteller Marco Lodoli aan de slag.

wolk_Marco-LodoliIn 1997 richtte de Italiaanse Annaserena Ferruzzi de uitgeverij Serena Libri op met het doel de Nederlandse lezer (hernieuwd) kennis te laten maken met de Italiaanse literatuur van de jaren ’50 tot nu. Wolk is zo’n klein boekje dat het per ongeluk onder een stapel grotere broers verdween. Een voorjaarsopruimactie toverde dit opnieuw te voorschijn en ik voegde het meteen toe aan de stapel letters die me zouden vergezellen op reis. Het bleek achteraf een goede beslissing. Marco Lodoli is een 59-jarige docent en journalist met acht boeken op zijn palmares. Lodoli debuteerde in 1978 met de poëziebundel Un uomo innocuo. Voor Diario di un millennio che fugge (1986), zijn eerste roman, kreeg hij de Premio Mondello. Vapore verscheen in 2013 in het Italiaans en een jaartje later in een Nederlands vertaling door Patty Krone en Yond Boeke. Wolk, hun poëtische vertaling is een prachtige kennismaking met het werk van Lodoli.

‘Herhalen, ik moet mijn leven herhalen met de woorden die me resten, alsof het een uit het hoofd geleerd gedichtje is, en zelfs dat is niet genoeg, want ik voel dat ik elke dag een strofe, een vers kwijtraak.’ In Wolk vecht de gepensioneerde lerares Maria Salvati in haar Romeinse appartement tegen de oprukkende dementie. Ook al vervaagt haar verleden, de herinneringen aan haar man en zoon blijven helder. Haar man Augusto, is een levensgenietende goochelaar waar de toekomst geen vat op heeft. Hij leeft heel bewust in het verleden, het glas is altijd half vol. Onder deze positieve instelling schuilt echter een man die er niet in slaagt om deze levenshouding om te zetten in rust. Steeds weer begint de omgeving op hem te drukken en moet hij weg: een week, een maand om ten slotte nooit meer terug te keren. Hun zoon Pietro begrijpt niet hoe zijn vader het onrecht in de wereld zo gemakkelijk naast zich neerlegt. Hij wil een verschil kunnen maken in deze wereld. Zijn idealisme drijft hem in de armen van het communisme. De confrontatie tussen vader en zoon kent een dramatisch einde. Het falen van deze Italian Dream is de rode draad in het werk van Lodoli.

Maria vertelt haar levensverhaal aan de jonge makelaar Gabriele. Elke dag haalt hij de oude vrouw op om naar haar buitenverblijf net buiten Rome te rijden. Elke dag zitten ze naast elkaar op een bankje voor het vervallen huis en wachten op kopers. Hij luistert, ontvangt potentiële kopers en komt meestal tot de conclusie dat Maria’s huis niet geschikt is voor de gegadigden. Net zoals haar echtgenoot en zoon heeft Gabriele iets efemeers over zich. Elke dag duikt hij op, steeds perfect gekleed in hetzelfde hemd en kostuum. Hij is niet gehaast, luistert geduldig, lost volledig op tijdens het gesprek waardoor je als lezer het gevoel krijgt dat Maria Salvati haar verhaal rechtstreeks aan jou richt.

Is een dergelijk beperkt gegeven voldoende om een mooi boek op te leveren? Ik kan het alleen maar enthousiast bevestigen. Veel actie is er wellicht niet, maar de actie bevindt zich in het hoofd van Maria. Neuronen leggen verbindingen, halen herinneringen op, maar tegelijkertijd beschrijft Lodoli het ongenadig oprukkende waas dat dreigt om deze herinneringen te wissen. Maria moet nu nog vertellen, en ze blijft je betoveren omdat je weet dat haar verhaal over een week, een maand een jaar anders zal zijn. Verbanden zullen niet langer duidelijk zijn, verdwenen achter de muur van oprukkende ouderdom. Alles lost op rond Maria Salvati. De confrontatie met dit gegeven doet de lezer bij momenten al twijfelen over de echtheid van het ganse verhaal. Vertelt Maria wel alles of begraaft ze bepaalde elementen uit haar leven al achter dit oprukkende wissende waas? Dit alles geeft het verhaal soms een magisch-realistisch kantje. Want kent u veel Italianen die zo stipt zijn als Gabriele? Of makelaars die tijd nemen om dagelijks naar de verhalen van een oude dame te luisteren? Of de reeks kandidaat-kopers die door Gabriele geweigerd worden omdat ze niet het juiste profiel hebben?

Het is deze wisselwerking tussen wat echt is en wat niet die de spanning in het verhaal houden. Het boek heeft dus ten onrechte te lang op mijn vergeten stapel gelegen. Wolk is een boek dat je in enkele uren uitleest, maar je lang zal bijblijven.

Yves Joris

Marco Lodoli – Wolk. Vertaald door Patty Krone en Yond Boeke. Serena Libri, 154 blz. € 17,50. Amsterdam.