18/04/2015

Moeders en zonen

‘Ik heb de kogelgaten niet geteld. Ze hebben mij verteld hoeveel het er waren. Ik moest alleen getuigen dat hij dit lijk was.’ In GAZ, een toneelmonoloog die uitgegeven is als een novelle, geeft Tom Lanoye stem aan een moeder van een terrorist. Een zoon die naar het Midden-Oosten afreisde en een gasaanval in een metrostation pleegt, alvorens hij wordt doodgeschoten.

Door GAZ te laten vertellen door een moeder, krijg je een ander perspectief op de zaak, want elke terrorist is eerst kind geweest. De zoon in deze monoloog is daarna toegetreden tot een radicaal islamitische beweging. En passant bekritiseert Lanoye het politieke opportunisme van het Westen, dat destijds islamitische strijders steunde, omdat Rusland een grotere vijand was.

Toen waren dat onze bondgenoten. Exotische voorvechters, ongeacht of ze toen al hun vrouwen onder boerka’s verborgen, toen al hun dochters afranselden, toen al handelden in heroïne. Heldendom is een kwestie van timing.

Lanoye wil het niet alleen hebben over het moslimfundamentalisme. Hij geeft zijn monoloog universele geldigheid door een motto van Anders Breivik op te nemen, de politiek-religieuze tegenpool, waardoor sommige teksten in deze tekst kunnen slaan op elke terrorist van welke politieke of religieuze kleur dan ook. ‘Hij heeft gedood en hij is gestorven voor symbolen. Vervolgens is hij er zelf een geworden.’ De moeder die achterblijft kan alleen maar een reconstructie maken van de geschiedenis en moet de onmacht proeven niets aan het noodlottige einde te kunnen veranderen.

Lanoye is dit jaar bijzonder prodcutief met theaterstukken. Naast de monoloog GAZ, kwam Koningin Lear uit. En dan tourt ook nog de voorstelling Revue Ravage rond. Koningin Lear is niet het eerste stuk van Shakespeare dat door Lanoye bewerkt wordt. Ten oorlog, een marathontoneelstuk waarin diverse Shakespearestukken waren samengebald, werd onlangs in NRC Handelsblad nog tot het meest belangwekkende toneelstuk van de laatste jaren uitgeroepen. Vorig jaar vierde Hamlet vs Hamlet triomfen in de schouwburgen.

De meest opvallende verandering in het laatste stuk was de hoofdrol die gespeeld werd door een vrouw. In Koningin Lear is die sekseverschuiving van de hoofdrolspeler ook doorgevoerd. Lanoye is zelfs nog verder gegaan en dat tekent het talent en de durf van Lanoye. Hij bewandelt niet de gebaande, succesvolle paden, maar probeert iets nieuws uit. Lear is in een hedendaagse context gezet. Hij is geen koning meer maar een machtige bussinessvrouw geworden, een CEO die ergens in een wolkenkrabber woont. ‘Het onaantastbare reservaat van een gloednieuwe aristocratie,’ noemt Lanoye het in zijn nawoord.

De strijd om de macht, tussen de drie zonen onderling, tussen de moeder en haar zonen, tussen de familie Lear en de rest van de financiële wereld is het belangrijkste thema. Lear is de ijdele moeder die haar eigen ongeluk creëert door de liefde van haar zonen te koppelen aan hun erfdeel. Als één van de zonen weigert zijn moederliefde op commando te tonen worden de breuklijnen binnen de familie duidelijk. Lanoye heeft gehakt in het origineel en daaruit een nieuwe Lear geschapen. Hij kan Shakespeare moderniseren en vitaliseren zonder in de val van de pastiche te trappen. Dat hij nog maar lang zijn goddelijke gang kan gaan.

Coen Peppelenbos

Tom Lanoye – Gaz & Koningin Lear. Prometheus, Amsterdam. 64 blz. € 10,00 en 176 blz. € 19,95.

Deze, iets uitgebreide, recensie stond eerder in de Leeuwarder Courant en het Nieuwsblad van het Noorden op 17 april 2015.