Recensie: Tom Lanoye – Zwarte tranen
Een Shakespeare van zijn tijd
In de zomer van 1999 maakte Tom Lanoye zijn opwachting in het VPRO-programma ‘Zomergasten’. Uit de door hem gekozen televisiefragmenten bleek een fascinatie voor het thema macht en de mensen achter de macht. Ook in zijn erg moderne bewerking van een aantal Shakespearedrama’s is dat gegeven belangrijk. Geen wonder dat hij als geëngageerd schrijver in het Belgische politieke leven een literaire goudmijn heeft gevonden.
In Zwarte tranen, het tweede deel over de invloedrijke familie Deschryver, komt de hele scandaleuze Vlaamse politiek aan bod: de invloed via partijkanalen, de corrupte politie en de sjoemelende overheid. Maar eveneens komt zijdelings het proces Dutroux aan de orde en de Witte Mars, die veel oprechte en huichelende Vlamingen voor een dag samenbond tegen de verachtelijke kindermoordenaar.
De spil in het boek is de zwijgzame Katrien Deschryver, die per ongeluk haar man heeft doodgeschoten en vastgehouden wordt door een integere politierechercheur die via haar de hele frauderende familie Deschryver probeert te pakken. Maar net als bij Dutroux weet Katrien op een erg simpele manier te ontsnappen. Ze wordt ontvoerd door een radicaal feministische lesbienne met vergaande politieke ambities en wordt op die manier opnieuw een gevangene.
Om de figuur van Katrien draaien de oudere en jongere leden van de familie Deschryver. De een lijdt aan kanker en is op de vlucht voor de politie. De ander, een rijke fabrikant, probeert te voorkomen dat de recherche achter zijn financiële malversaties komt. Een jonger familielid vlucht in seks en drugs en probeert via een schijnhuwelijk zijn homoseksualiteit te verbergen. Diens vrouw is een Cubaanse vluchtelinge die in Vlaanderen terechtkomt bij een beschieting van een supermarkt. En dan hebben we ook nog een gewone homoseksueel, twee oude ruziënde tantes en een dementerende moeder.
Lanoye heeft gekozen voor de vorm van een groteske. Elke figuur staat wel voor een bepaald onderdeel in de Vlaamse samenleving, uitvergroot, maar nooit onwaarschijnlijk. In ieder hoofdstuk kan een ander lid van de familie gevolgd worden en soms leef je zelfs mee met personages die al dood zijn, maar als geest kunnen meelopen bij de dagelijkse gang van zaken.
Elk personage krijgt ook de ruimte van Lanoye. Hij weet gebeurtenissen bladzijdenlang op te rekken zonder dat de verveling toeslaat. De beschieting van de supermarkt lijkt op die wijze een extreme slowmotion. Het is het leven in de breedte dat A.F.Th. van der Heijden hanteert in zijn romancyclus De tandeloze tijd, maar hier is het boeiender en zit het verhaal je dichter op de huid. Dat kan liggen aan de humor die de schrijver door alle passages, hoe gruwelijk ook, weet te vlechten.
Zwarte tranen wil je lezen in dezelfde vaart als waarin het lijkt te zijn geschreven. Hier is een schrijver die man en paard noemt in zijn romans. Dit is een aanklacht in boekvorm tegen iedereen met macht in Vlaanderen. Hilarisch en grotesk, maar dichter tot de kern van een verrotte samenleving kan een schrijver niet komen.
Coen Peppelenbos
Tom Lanoye – Zwarte tranen. Prometheus, Amsterdam. 517 blz.
Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 19 november 1999.
