Recensie: Jacqueline Kelly – De evolutie van Calpurnia Tate
‘Verwondering is het begin van alle wetenschap’
Sommige boeken hebben alles in zich om een instant klassieker te worden. Met veel bombarie aangekondigd en door de (buitenlandse) pers met superlatieven overladen, verzilveren ze bovendien zowat alle nominaties voor prestigieuze literaire prijzen. Maar kunnen deze romans de hooggespannen verwachtingen ook echt waarmaken? Met die gedachte in het achterhoofd las ik De evolutie van Calpurnia Tate, reeds in 23 landen verschenen en in de VS met prijzen overladen.
Setting en plot zijn alvast veelbelovend: het Texaanse platteland, tijdens de ondraaglijk hete zomer van 1899. De 11-jarige Calpurnia Tate, enig meisje in een gezin van zeven kinderen, raakt helemaal gefascineerd door de haar omringende natuur en diens wonderbaarlijke bewoners. In haar verstrooide grootvader vindt ze een ‘partner in crime’; als lid van de ‘Nationale Geografische Sociëteit, wijdt hij z’n kleindochter in geheimzinnige experimenten in en brengt haar met wetenschappelijke literatuur zoals On The Origin Of Species in contact. Citaten uit dit standaardwerk sieren het begin van ieder hoofdstuk, maar aangezien er nauwelijks een duidelijke link te ontdekken valt tussen inhoud en citaten, ontgaat me de precieze meerwaarde ervan.
Net als Calpurnia en haar grootvader een geheel nieuwe soort ‘bonte wikke’ op het spoor, waarmee ze een bescheiden stap in het determineren van plantensoorten willen zetten, verplicht Calpurnia’s moeder haar enige dochter tot huishoudelijke bezigheden, zoals wollen sokken breien en het tienkoppige gezin van maaltijden voorzien. Gezien het tijdskader een geheel logische bekommernis, maar dat blijkt het allerminst voor de intelligente, eigenwijze Calpurnia, die haar ambities als wetenschapster gefnuikt ziet:
[M]ijn moeders leven was een eindeloze rondgang van huishoudelijke plichten. Niets wat ze af had moest niet bijna meteen opnieuw gebeuren, morgen, volgende week of in het volgende seizoen. O, wat een sleur.
Hoewel dat een interessant uitgangspunt is dat zeker tot spanning had kunnen bijdragen, gaat Kelly zich te buiten aan herhaaldelijke beschrijvingen van Calpurnia’s innerlijke conflict, liefst in expliciete bewoordingen, zodat de boodschap met zekerheid tot de lezer zal doordringen. Dat is echter niet het grootste breekpunt van de roman. Jacqueline Kelly biedt de lezer geen consistent geheel, maar slechts fragmenten uit het leven van Calpurnia Tate. Calpurnia’s evolutie loopt weliswaar als rode draad door de als losse verhalen geconcipieerde hoofdstukken, maar kan niet verhinderen dat het de roman aan een hecht verhaalweefsel ontbreekt. De verhalen zouden beter tot hun recht komen als feuilleton in een literair tijdschrift of kwaliteitskrant.
Ook de nochtans opwindende setting, letterlijk op een scharniermoment, komt onvoldoende tot leven. De auteur focust sterk op de gevolgen van het verstikkende rollenpatroon en vernoemt slechts zijdelings andere highlights uit het tijdskader, zoals de opkomst van de automobiel, de eerste flesjes coca cola en de telefonie. In de karakterisering klinkt eenzelfde selectivisme door; protagoniste Calpurnia fungeert tevens als focalisator, wat haar karakterisering ten goede komt; haar coming-of-age – of liever: evolutie – is meteen een overtuigende thematiek. De andere personages komen daarentegen veel minder sterk uit de verf, toch een duidelijk gemis. Calpurnia’s bruisende karakter en levendige toekomstplannen contrasteren eveneens met het trage vertelritme. Dat blijkt weliswaar het geijkte stijlmiddel om de verzengende hitte op te roepen, maar lijkt de lezer eveneens in slaap te willen wiegen. Een wat levendiger relaas zou beter bij Calpurnia’s pittige karakter aansluiten.
De evolutie van Calpurnia Tate heeft onmiskenbaar veel eigenschappen om het tot all time favorite te maken: een veelbelovende setting waartegen de coming-of-age van een pittig hoofdpersonage gestalte krijgt, en dat in een tijd waarin vrouwen nog absoluut geen gelijke rechten hadden. Het klinkt allemaal fascinerend, maar thematiek, plot en karakterisering passen niet in elkaar waardoor het boek te veel als een amalgaam van losse verhaallijnen leest. Al kan dat natuurlijk ook te wijten zijn aan het inleidend karakter van dit eerste deel, dat alle registers wil openhouden voor meer verhalen over Calpurnia, in de VS reeds verschenen als The Curious World of Calpurnia Tate.
Jürgen Peeters
Jacqueline Kelly – De evolutie van Calpurnia Tate. Vertaald door Annelies Jorna. Querido, Amsterdam/Antwerpen, 294 blz. € 19.99.
