Recensie: Richard Holmes – De feministe en de filosoof

Liefde in de achttiende eeuw

Op de eerste bladzijde van zijn prachtige essay De feministe en de filosoof maakt de Britse biograaf Richard Holmes een onderscheid tussen ‘levens zoals ze worden geleefd’ en ‘levens zoals ze worden verteld’. Daarmee raakt hij meteen de essentie van zijn portret van Mary Wollstonecraft (1759-1797), de feministe, en William Godwin (1756-1836), de filosoof: De feministe en de filosoof is zowel een speurtocht naar de feiten van hun leven als een studie van de manier waarop ze tegen zichzelf en tegen elkaar aankeken.

Chronologie is niet Holmes’ voornaamste invalshoek; veeleer gaat het hem erom de psychologie van zijn hoofdpersonen te doorgronden en te bezien hoe hun verleden mede vorm geeft aan ons heden. Eerder deed hij dat in zijn biografie van Shelley en in de ook in Nederland populair geworden bundel Voetsporen (1986). Een van de opstellen in Voetsporen was gewijd aan Mary Wollstonecraft, schrijfster van The Rights of Woman, aan haar verblijf in Parijs tijdens de woelige revolutiejaren 1791 en 1792, haar onconventionele liefde voor Gilbert Imlay en de geboorte van hun dochter Fanny. Nadat de verbintenis met Imlay tot een eind was gekomen leerde Wollstonecraft de filosoof William Godwin kennen, met wie ze ondanks haar bezwaren tegen het huwelijk trouwde toen ze zwanger bleek. Kort na de geboorte van een dochter (de latere Mary Shelley) overleed ze, 38 jaar oud. Godwin troostte zichzelf met het schrijven van haar biografie zo openhartig, ook over haar liefdesaffaires en zelfmoordpogingen, dat het ontluisterend werd gevonden. Holmes citeert er gretig uit.

Daarnaast schenkt hij ruim aandacht aan de brieven die Wollstonecraft in 1795 schreef tijdens een reis door het onherbergzame Scandinavië. Lang is aangenomen dat Imlay haar domweg uit de buurt wilde hebben, in werkelijkheid trad ze als zijn zaakwaarneemster op – en dat verklaart de opmerkelijke reisroute. Het zoeken naar die verklaring draagt sterk bij aan het dramatische effect dat het dubbelportret op de lezer heeft. Twee fascinerende en belangwekkende mensen, en een uitstekend biograaf.

Anton Brand

Richard Holmes – De feministe en de filosoof. Vertaald door E. Dabekaussen, B. de Lange, T. Mater. Contact, Amsterdam.

Deze recensie verscheen eerder in het Nieuwsblad van het Noorden op 28 april 1989.