Spelletjes op wereldniveau

Op het eerste gezicht vertelt Wereldschaduw drie verhalen: dat van Gavriël Mantsoer, een eenvoudige Israëlische jongen die zonder veel moeite de ladder van het internationale zakenleven beklimt, dat van de belangrijkste medewerkers van MSV, een Amerikaans consultancybedrijf dat schijnbaar in zijn eentje alle belangrijke verkiezingscampagnes in de wereld organiseert, en dat van een groep jongeren in Londen die een wereldstaking van een miljard ontevredenen op touw probeert te zetten. In tweede instantie gaat Wereldschaduw over veel meer dan deze drie verhaallijnen: Het handelt over alle spelers in het mondiale systeem. Of het nou gaat om een slachtoffer van de Rwandese genocide, om de echtgenote van een bigshot in de zakenwereld of over een arme mijnwerker in Bolivia: alle levens worden beïnvloed door machthebbers die een spel spelen met de wereld.

Een groep Engelse afdankertjes van de maatschappij start een beweging. Niet vanuit een duidelijke ideologie, maar vanuit een gevoel van ontevredenheid. Bij toeval komen ze op het idee om een wereldwijde staking te organiseren. Om ruchtbaarheid aan hun plannen te geven beginnen ze met kleine aanslagen op culturele instellingen. Ze bekladden een kunstwerk, vechten wat met agenten en proberen een museum in brand te zetten. Niets wereldschokkends, maar doordat kleine bewegingen uit andere landen zich via sociale media bij hen aansluiten worden ze steeds groter.

Niet de banken en niet de multinationals of de regeringen vormden ons voornaamste doelwit, dat geleuter hadden we al te vaak gehoord. We wilden de westerse cultuur die zo content met zichzelf is, alle liefhebbers van ‘de politieke en non-politieke’ cultuur –zoals Julian schimpend siste- verstoren, op de eerste plaats die van de mensen die hun persoonlijke doelen nastreefden en tegelijkertijd de misvatting hooghielden dat de huidige wereld ongestoord z’n gang kon gaan terwijl er mensen vertrapt werden. We wilden al die eerbiedwaardige instellingen op hun grondvesten laten schudden, met hun oude gebouwen en gebeeldhouwde stenen zuilen, hoge plafonds en kroonluchters en al hun gebaartjes en gebruiken en recepties ter ere van een kunstenaar die het lef had gehad om een open deur in te trappen, of ter ere van een schrijver die kritiek had op het kapitalisme of televisiequizzen.

.

Het tweede verhaal, dat van Gavriël Mantsoer, gaat over verliezen. De ene dag denk je de touwtjes in handen te hebben, de andere dag heb je werkelijk alles verloren, zonder dat je precies weet hoe dat is gekomen. Jarenlang bouwt Mantsoer zijn zakenimperium uit. Hij leert mensen kennen, start initiatieven, haalt er geld voor bij elkaar, leert nog meer mensen kennen, enzovoort. Wanneer hij wekelijks miljoenendeals sluit gaat het plotseling mis: hij verliest niet alleen zijn eigen geld maar ook dat van al zijn investeerders. Zodoende wordt hij uitgekotst door de samenleving en belandt hij in de handen van een aantal gijzelnemers dat handelt in de naam van de wereldstaking.wereldschaduw2

De medewerkers van de firma MSV handelen op een paar niveaus hoger dan Mantsoer. Wanneer de publieke opinie grondig moet worden aangepast worden zij erbij geroepen. Ze verspreiden valse nieuwsberichten, kopen hier en daar wat mensen om, zorgen dat er schimmige affaires van de tegenpartij aan het licht komen en organiseren zelfs buitensporige afleidingsmanoeuvres. Toch menen ze te goeder trouw te handelen: als ze denken dat een kandidaat geen goede bedoelingen heeft gaan ze niet voor hem werken. Dat achteraf soms blijkt dat een op de zetel geholpen kandidaat zich tot een ware dictator ontpopt is natuurlijk onoverkomelijk, en wordt vakkundig in de doofpot gestopt. Wanneer een van de medewerkers toch gewetenswroeging krijgt en zich als adviseur aansluit bij de wereldstakingbeweging zijn de gevolgen niet te overzien.

Maar al te vaak komt het voor dat verschillende verhaallijnen in een roman wel met elkaar vervlochten zijn en uiteindelijk tot een ontknoping leiden maar toch niet echt van toegevoegde waarde voor elkaar zijn. In Wereldschaduw voegen alle afzonderlijke delen wel degelijk wat toe en zorgen de verschillende stijlen waarin ze geschreven zijn voor een veelzijdigheid aan stemmen die de boodschap van de roman versterkt. Het stuk over de wereldstakingbeweging is bijvoorbeeld in wij-vorm geschreven, vanuit één van de oprichters van de beweging. De jongerentaal versterkt het gevoel dat de gebeurtenissen door een insider aan je worden gepresenteerd. Het gedeelte over MSV is in briefvorm geschreven, afgewisseld met krantenknipsels. De onenigheden tussen de hoofdadviseurs worden zo kristalhelder uiteengezet, evenals de spelletjes die op wereldniveau worden gespeeld. Het verhaal over Mantsoer wordt vanuit hemzelf verteld, en benadrukt zodoende de slachtofferrol waarin hij zichzelf heeft gemanoeuvreerd.

Wereldschaduw is een dikke pil, en hoewel de spanning in het midden wat afzwakt zorgt de meerstemmigheid ervoor dat het verhaal niet verveelt. Een aanrader voor ieder die zich bewust is van alles wat er in de wereld speelt, maar al helemaal voor wie er zich niet van bewust is.

Lees hier een fragment uit Wereldschaduw.

Djuna ter Beke

Nir Baram – Wereldschaduw. Vertaald door Sylvie Hoyinck. De Bezige Bij, Amsterdam/Antwerpen. 540 blz. € 24,90.