17/10/2015

De laatste jaren was er al een terugloop te bespeuren in stands op de Frankfurter Buchmesse, maar met de verplaatsing van de stands uit Amerika-hal (die altijd in een uithoek zat op een kwartier lopen) naar de gewone hallen op het beursterrein is de teruggang in het boekenvak ondanks al het positieve gekwetter wel heel erg zichtbaar. De Nederlandse stands waren wat verder in hal 5 te vinden, waarbij je aan de grootte van de stands kon zien hoe goed het gaat in uitgeversland. Patrick Everard van de Historische Uitgeverij had in zijn eentje een stand die net zo groot was als de complete stand van de vijf Singel-uitgevers; Marmer was even nadrukkelijk aanwezig. De VBK-groep met Atlas Contact had misschien het grootste oppervlak, maar de Overamstel Uitgevers timmeren enorm aan de weg en dat is zeker aan de groeiende stand te zien. Eén Nederlandse stand had zich overigens tussen de Amerikanen in hun nieuwe hal gemanoeuvreerd: Lemniscaat (New York – Rotterdam).

De enorme stand van de Iraniërs bleef de hele week leeg omdat de Islamitische gevoelens gekwetst waren omdat Salman Rushdie optrad tijdens de opening. Als een protest hangen er verschillende protestborden in de stand. Op de ene wordt uitgelegd waarom de Iraniërs er niet zijn, zonder de naam van Rushdie te noemen, op een ander wordt de PEN opgeroepen om wat actiever te zijn en op een derde staat: ‘Freedom of Speech: insulting the sacred beliefs of others’. Inderdaad, geen speld tussen te krijgen. Het wordt intussen wel wat lastiger om Achter de sluier het land van Alexander Reeuwijk onder de aandacht te brengen. In het reisbureau voor Iran zit een man de hele dag treurig naar de lege stand aan de andere kant van de gang te kijken.

Filosoof en schrijver Rüdiger Safranski is niet naar de Frankfurter Buchmesse gekomen voor de smalltalk. Hij praat continu zwaarwichtig over de moderne tijd. Die is namelijk heel anders dan de tijd van de postkoets. Safranski houdt de werkelijkheid gevangen in meanderende bijzinnen. ‘De moderne mens heeft continu verplichtingen,’ zegt Safranski en hij trekt er een moeilijk gezicht bij. ‘U loopt vandaag anders ook van afspraak naar afspraak,’ zegt de interviewer om het gesprek luchtig te houden. ‘Dat is helemaal niet om te lachen,’ antwoordt Safranski streng. De interviewer schiet meteen weer in de plooi. Het publiek zit er ernstig bij te kijken en durft ook niet te lachen.

Het is koud en nat in Frankfurt. Op het middenterrein staan de eettentjes wat verloren te wachten op klanten. Dat terrein is met dit weer een soort no go-area. Er staan kraampjes om iets met Heidi te promoten, er staan enorme zitzakken voor iets bibliotheekachtigs te verregenen. In een open tent worden Hollandse mosselen aan de man gebracht en in een uithoekje worden schrijvers in een busje geïnterviewd. De rokers blijven vlakbij de enorme hallen rondom staan. Te koud, te nat.

Niet iedereen heeft door dat op het middenterrein ook een tent staat waar schrijvers geïnterviewd worden. De BBC is er, dus daar wordt thee geschonken. Schrijfster Charlotte Roche van de schandaalroman Vochtige plekken is net klaar (‘Sorry dat ik fuck zei.’) als de volgende literaire ster al aanschuift. Isabel Allende is een kleine vrouw bij wie de persoonlijkheid lijkt te groeien op het podium. Professioneel doorstaat ze de storm aan klikkende camera’s door steeds haar gezicht enkele seconden stil te houden en dan licht te draaien, totdat alle fotografen tevreden zijn. De visagiste legt nog een haartje recht op het vastgebeitelde kapsel. Een geluidsman snelt toe omdat de ketting van Allende allemachtig stoort bij het geluid. Hij moet diep bukken om de microfoon weer goed opgespeld te krijgen. ‘Hab ich seine Unterhose,’ zegt een fotograaf moedeloos naast me, terwijl hij geringschattend naar mijn cameraatje kijkt. Allende doet de ketting af en draait die om haar arm. Zij zal geen fuck zeggen.

De Buchmesse is er ook voor winnaars. Wie een literaire prijs wint, krijgt meer aandacht. Dat merkt ook Frank Witzel die de Deutscher Buchppreis won voor zijn roman Die Erfindung der Roten Armee Fraktion durch einen manisch depressiven Teenager im Sommer 1969. Hij wordt door de nieuwe man van Das Literarische Quartett, Volker Weidermann, geïnterviewd in de stand van Der Spiegel. De gang raakt verstopt van de toeloop aan mensen. Bij de opnamen van Das Blaue Sofa is veel meer ruimte. Kat Kaufmann krijgt de Aspekte Literaturpreis voor haar roman Superposition.

In een aparte hal is altijd het land te zien dat Schwerpunkt is. Dit jaar is Indonesië aan de beurt. In een sfeervol verlicht zaal gebeurt bijna niets. Dit is hoe het niet moet mensen. Volgend jaar zijn Nederland en Vlaanderen ‘Schwerpunkt’ op de Buchmesse. In de Nederlandstalige hoek op de beurs heeft het nieuwe Schwerpunkt alvast een standje met folders en als gadget een klein flesje met een briefje erin. Aan het einde van de middag is de voorraad kleine flesjes al bijna op. Als ik even zit te wachten op een afspraak zie ik dat vrouwen de flesjes heimelijk van tafel halen met een gezicht of ze er recht op hebben. Mannen spreken mij eerst aan of ze er een mee mogen nemen. Waarschijnlijk ben ik de ideale belichaming van het ‘Schwerpunkt’.

Iedereen is al bezig met volgend jaar, merkt Thomas Möhlmann van het Letterenfonds op. De agenda’s van Möhlmann en collega Victor Schiferli zitten van ’s ochtends vroeg tot ’s het eind van de middag barstensvol. Möhlmann vindt het niet zo erg dat de Amerikaanse hal dichterbij is gekomen. Scheelt een hoop loopwerk. De Buchmesse is voornamelijk lopen en kijken voor iemand die niet vol afspraken zit. ‘Oh, jij kunt ook echt evenementen meemaken,’ zegt Möhlmann met gespeelde jaloezie, maar ook met een licht verlangen.