Recensie: Arjen van Veelen – En hier een plaatje van een kat

‘Dit was ik volgens Facebook: dertiger in een veel te klein hemdje’

Soms kun je het gevoel hebben dat we met zijn allen blind zijn geworden. Dat we alles wat op ons afkomt maar voor lief nemen. Het loont om soms even wat langer bij dingen stil te staan, zoals Teun van de Keuken, met zijn serie in de Volkskrant waarin hij het verhaal achter ‘de holle frase’ zoekt. Wat betekent een slogan eigenlijk? Wat zegt een marketingtekst nou écht, als je er even iets langer over nadenkt? Niets, meestal.

De werkelijkheid beleven we door een soort filter. We nemen veel voor normaal aan. Te veel, lijkt Arjen van Veelen gedacht te hebben. In En hier een plaatje van een kat werpt hij licht op kleine, schijnbaar normale dingen, die, als je er even over nadenkt, helemaal niet zo logisch zijn.

Waarom bewerken we foto’s met Instagram om ze er ouder uit te laten zien, terwijl we daarbij gebruik maken van de modernste cameratechnologie? Waarom, als niemand gelooft in het Axe Effect, werkt die reclame dan toch al zo lang? We laten het gebeuren, zoals Van Veelen beschrijft in het eerste stuk uit deze bundel, dat gaat over het snelle pastaconcept Julia’s op NS-stations:

We zijn zo omringd door leugens dat we zelfs plastic gaan aanzien voor tafelzilver. We zien het verschil niet meer. Want het went – onafwendbaar went het.

Van Veelen is niet te beroerd ook de proef op de som te nemen. Bijvoorbeeld: we zijn blind geworden voor de reclames op Facebook, terwijl die zo perfect op ons zijn toegespitst. Wat zou er gebeuren als je een paar dagen lang op alles wat Facebook je voorschotelt ‘ja’ zegt? Na een tijdje krijgt het systeem dan toch moeite met je. Van Veelen krijgt reclames van relatie.nl terwijl hij al een relatie heeft, en voor spieropbouwsupplementen.

Ik twijfel op zich niet aan de wiskunde. Maar ergens moet er een bug in het systeem zitten, een programmeerfout. Er zijn twee mogelijkheden: ofwel Facebook wil mij helemaal niet leren kennen, het netwerk is gewoon een wereldwijde zwendel, een slimme operatie om ordinaire spam te camoufleren als gepersonaliseerde advertenties. Ofwel een mens is vooralsnog te ingewikkeld voor algoritmes.

Voor mij komen uit het geheel van En hier een plaatje van een kat twee grote vragen duidelijk naar voren: Waar hechten we waarde aan? En als we dat doen, waarom hechten we die waarde eraan? Bijvoorbeeld: waarom gaan we in de zomer met zijn allen naar het strand? Dat doen we echt nog niet zo lang. Waarom lazen we massaal de tweets van André Kuipers vanuit het ISS? Ja, die man zat in de ruimte, dat is bijzonder. Maar zijn tweets werden er niet specialer van.

We weten onszelf steeds beter voor de gek te houden. De Oostvaardersplassen noemen we oernatuur, terwijl we ze zelf hebben gepland en aangelegd. Stations worden zo ontworpen dat het lijkt alsof je er korter bent. Het is niet erg als je je trein mist; het station zelf is de beleving. We kopen tegenwoordig geen producten meer, maar reclames: van ‘goede wijn behoeft geen krans’ naar ‘een goede krans behoeft geen wijn’ (lezen we in één van mijn favoriete stukken, ‘De Energy Dictator’).

Arjen van Veelen won met deze bundel de Jan Hanlo Essayprijs Groot 2015. En met recht. Als ik teruglees wat ik hierboven heb geschreven zie ik losse onderwerpen die ik nooit met elkaar in verband zou hebben gebracht. Maar Van Veelen doet het wel: alle onderwerpen, hoe divers ook, hangen samen. Hij zet ze in om de tijdgeest te vangen, om ons die spiegel der spiegels voor te houden: als je er éven wat langer bij stilstaat, is het dan allemaal wel zo logisch?

We doen er allemaal aan mee. En dat is niet erg, het werkt blijkbaar. Maar we hebben mensen als Arjen van Veelen eens in de zoveel tijd wel even nodig om alles in perspectief te zetten. En dat perspectief laat zich samenvatten door de tekst die ook meteen achterop het boek te vinden is:

Tijdgeest is een bitch. Tijdgeest is koolmonoxide; je ruikt niets, je voelt niets, en als je dan toch opeens een lichte duizeling ervaart – te laat.

Zoals mijnwerkers vroeger een parkiet meenamen die waarschuwde voor koolmonoxide door dood neer te vallen, zo heeft de tijdgeest zijn eigen detector: Arjen van Veelen. Letten we allemaal wel een beetje op hem? Hij doet het voor ons.

Timen Kraak

Arjen van Veelen – En hier een plaatje van een kat. Atlas Contact, Amsterdam. 160 blz. € 16,95.