Tegen de sluimerende zelfhaat

Het antwoord op aanslagen, op intolerantie en het vereenzelvigen van het kwaad met de islam, of met moslims in het algemeen, moet uit een hernieuwd besef komen wat eigenlijk allemaal via de Moorse overheersing van het Spaanse schiereiland de (Noord-)Europese cultuur heeft verrijkt. In elk geval nieuwe c.q. vergeten kennis van de (medische) wetenschap, de kookkunst en de literatuur. Tja, en ook het gebruik van buskruit. Maar naast kromzwaarden namen de Berbers en de Arabieren ook veel geschriften mee in hun bepakking. De Griekse wijsgeren bijvoorbeeld en van oudsher veel poëzie.

cover_gezichtenLaten we ons dus concentreren op een nieuw deel in de Berberbibliotheek van uitgeverij Jurgen Maas: de roman Gezichten van Mohamed Choukri (1935–2003), de literaire berggod van Tanger, aldus een van de leden van de adviesraad van deze serie, Asis Aynan. Choukri was geen veelschrijver, dat kan om twee redenen eigenlijk ook niet. Zijn teksten zijn daarvoor allereest eenvoudig te doorleefd. Niet voor niets schetst hij zijn schrijven eerder als een protest dan een parade. (Al paraderen in deze veelzijdige roman veel figuren die bij de schrijver zijn aangeslagen.)

Ten tweede is hij een echte, onvervalste laatbloeier. Na een leven van kroegen, hoerenlopen en (het aanschouwen van) kleine criminaliteit, leerde hij pas na zijn twintigste lezen en schrijven. Ook in deze roman, de opvolger van het wereldwijde succes Hongerjaren, voel je dat hij extreem ‘streetwise’ is. (We hebben het dan wel over de straten van Tanger in de vorige, roerige eeuw.) Er spreekt een bitterzoete noodzaak uit om te registreren, om mensen te observeren en te absorberen, daarbij in de eerste jaren niet gehinderd door de taal. Een taal die zich daardoor ook heeft kunnen ontwikkelen en die als vanzelf origineel is, zich tot een weldadige poëtische taal van de armoede heeft ontwikkeld.

Zijn in 1973 gepubliceerde roman Hongerjaren was de eerste echte semi-autobiografische roman. Er werd expliciet over drank, drugs en over seks gesproken. Hij belandde direct op de zwarte lijst. Al schijnt daarbij eerder een akkefietje met een minister aan ten grondslag te hebben gelegen. Ja, Choukri was iemand die in het dagelijkse bestaan en in zijn boeken geen blad voor de mond nam. Hij probeerde het échte leven te beschrijven, de ware emoties en de sluiers waarachter zijn protagonisten die proberen te verschuilen.

Choukri schreef bij voorkeur in het café, een plek waar hij zelf ook graag verbleef. Het boek is doorspekt met mooie praatjes van gokkers, van drinkers en van hoeren(madammen) en natuurlijk van Choukri zelf, aan de drank, aan de kif, zwervend van vrouw naar vrouw. Een echte ‘loner’ die tevreden is met zijn eenzaamheid, zich daar het beste in voelt, die daardoor de zelfkant, het leven van de minderbedeelden, waarachtig kan beschrijven. Ze krijgen daardoor een aparte statuur, worden even uitgelicht, herkrijgen hun menselijke waarde.

Gezichten is de neerslag van de zoektocht van de geboren schrijver, een verslag van de strijd tegen de existentiële angst, tegen de sluimerende zelfhaat. Een strijd ook om je gewoon mens te mogen voelen, een mens die boert, gaapt, slaapt, drinkt, zuipt, rookt, leeft en sterft.

De nacht is soms puurheid en soms smerigheid, soms een droom en soms een nachtmerrie, soms vrede en soms een misdaad. De nacht spaart niemand. […] Maar ik wil ook schrijven uit liefde voor het woord, uit liefde voor die vervloekte reis van het woord en het lichaam.

Choukri is de chroniqueur van de verschoppelingen van Tanger. Van de geschiedenis van die stad, van de gevolgen ook van het kolonialisme en de vrijheidsdrang. Een stad met vele gezichten, vele invloeden. Gouden tijden en vergane glorie. De Fransen, Spanje, Franco en de onafhankelijkheid. Een stad die desondanks haar ziel nooit helemaal heeft verloren. Waar diverse geloven naast elkaar konden worden beleden. Choukri als verzamelvat van fantasieën en verhalen die de mensen gaande houden, van de waarheid van woorden. Tanger met al zijn straten en krochten tegen wil en dank de thuishaven, de moeder en de geliefde van de eenling die zich alleen (enigszins) kan verzoenen met zijn bestaan door te schrijven.

Guus Bauer

Mohamed Choukri – Gezichten. Vertaald door Djûke Poppinga. Jürgen Maas, Amsterdam. 182 blz. € 16,95.