Susan is geen Smilla

Hebben we het over Peter Høeg, dan hebben we het over Smilla’s gevoel voor sneeuw. Een internationale bestseller in 1992, in 1996 bovendien succesvol verfilmd. In Denemarken is Peter Høeg een grote ster en in de rest van de wereld drijft hij al decennialang voort op het succes van Smilla. Het is dan ook niet gek dat Høegs uitgever bij elke nieuwe roman kraait dat Peter Høeg terug is. Zo ook bij Het effect van Susan.

hoeg susanZoals bij Smilla’s gevoel voor sneeuw is ook Susan Svendsen behept met iets bijzonders: zij heeft de gave de mensen de waarheid te laten vertellen. Gevoegd bij haar intelligentie op het gebied van de natuurwetenschappen, is Susan een soort van superheld. De openingsscène van Het effect van Susan laat echter de kwetsbaarheid van Susan en haar familie zien: Susan, haar man Laban en de 16-jarige tweeling Harald en Thit zijn om uiteenlopende redenen opgepakt in India, daar waar ze vakantie vierden. De Deense geheime politie brengt het kwartet terug naar het veilige Denemarken, maar dat is niet voor niets.

De lezer moet dan vervolgens wel het nodige trotseren: elementaire taalfouten zoals het gruwelijke ‘vergruist’ op blz. 17 en het onvergeeflijke ‘rijken’ – waar ‘reiken’ bedoeld wordt – op blz. 45. Je verliest gewoonweg het vertrouwen in de vertaling en lezen wordt dan een argwanende aangelegenheid. Jammer. En dat is nog niet alles wat de lezer heeft te verstouwen; de roman rammelt.

Høeg sleept Susan van hot naar her – zonder overigens Kopenhagen te verlaten – om telkenmale erachter te komen dat ze te laat is: degenen die ze zoekt blijken om het leven gebracht te zijn. Het zijn de uitgangspunten van een armetierige detective en een eenvoudige plot. Niettemin is Høegs overkoepelende thema interessant en actueel: de chaos in de wereld leidt automatisch tot pervers, autocratisch gedrag. En deze wereld loopt aldus Høeg op zijn eind, mooi geschetst in deze metafoor:

Europa is een comfortzone. Wij leven in een bioscoop waar op alle vier de muren familiefilms worden geprojecteerd. De ondergang is niet iets van de toekomst. Die heeft al ingezet.

De maatschappijkritiek die Høeg etaleert is te prijzen – dat zijn rake passages – maar zijn literaire stijl is in Het effect van Susan over het geheel gezien ondermaats. Høegs groteske neigt naar het modernisme en fantastische van Murikami’s Hardboiled wonderland en het einde van de wereld en Pynchons Eigen gebrek, maar resulteert per saldo, het moet gezegd, in slapstick: Susans handelingen en belevenissen komen rechtstreeks uit Comedy Capers.

Het effect van Susan is geen geweldige roman – hij rammelt aan alle kanten – maar wel een amusante. Dat is niet genoeg voor een literator als Peter Høeg. Dat Høeg terug is, is op basis van Het effect van Susan niet zonder meer te onderschrijven.

Wiebren Rijkeboer

Peter Høeg – Het effect van Susan. Vertaald door Femke Blekkingh-Muller. Meulenhoff, Amsterdam. 350 blz. € 21,99.