Recensie: Tom Pauka – Lente voor beginners

De schaamte overwinnen

Sinds Tom Pauka in 1980 besloot zijn journalistieke carrière te beëindigen en zich voortaan alleen nog aan het schrijven te wijden, heeft hij ieder jaar een boek gepubliceerd: één verhalenbundel en vijf romans. Hoewel al die boeken goede kritieken kregen, groeit de belangstelling voor Pauka’s oeuvre toch maar langzaam — zijn debuut Een moeilijke eter werd onlangs als Salamander herdrukt —, en de belangrijkste reden daarvan is, lijkt me, dat Pauka een genre bedrijft dat in de Nederlandse letteren relatief weinig aanzien geniet: het vertellen pur sang. Bij hem geen groots opgezette constructies waarin alles naar alles verwijst, geen moeizaam te ontrafelen symboliek, geen literaire of ideologische pretentie, maar een eenvoudig ‘plot’ dat met zorg wordt ontwikkeld. Een verhaal moet spannend zijn en de lezer onderhouden, is Pauka’s voornaamste criterium, en bij het uitwerken daarvan laat hij zich graag assisteren: voorin Lente voor beginners, Pauka’s nieuwe roman, worden twee dames bedankt voor hun ‘adviezen over respectievelijk het geheim en het beroep van de mannelijke hoofdpersoon’. Wie op grond van die formulering verwacht dat er heel wat te gebeuren staat, komt bedrogen uit: het is Pauka’s kracht met uiterst bescheiden gegevens een verhaal te vertellen dat van het begin tot het einde boeit.

Die mannelijke hoofdpersoon heet Olof Okker en hij werkt als ‘escort’. De collega’s van Dilia van der Klugt, een veertigjarige kantoorbeambte, huren hem in om Dilia op haar verjaardag wat op te vrolijken. Maar Dilia, ongehuwd en geheel onkundig in de liefde, werkt Olof meteen de deur uit: ze schaamt zich voor het gedrag van haar collega’s en durft de eerste dagen niet meer terug naar het kantoor. Olof — daartoe door Dilia gehuurd — is zo goed de personeelschef tekst en uitleg te geven, en Dilia krijgt toestemming voor een korte vakantie op Madeira. Na enige aarzelen besluit ze Olof mee te nemen: wellicht kan hij haar iets over de liefde vertellen.

Olof, op zijn beurt, is al evenzeer een beginner als Dilia: hij kan niet lezen en schrijven, geneert zich voor het woord ‘analfabeet’ en heeft het over ‘kenne’ als hij ‘kunnen’ bedoelt. Als bokser begonnen, staat die handicap hem in de weg om een carrière op te bouwen, en van Dilia hoopt hij lezen en schrijven te leren.

Antagonistischer karakters zijn niet denkbaar, en Pauka laat het op Madeira dan ook tot menige woordenwisseling komen. Olof denkt dat Dilia hem betuttelt met haar kennis en dat ze eigenlijk op hem neerziet; Dilia vreest vooral Olofs verleden: wat deed hij als ‘escort’ met al die dames? Ondanks de tegenstellingen groeit er echter tussen beiden een band, uiterst subtiel beschrijft Pauka hoe Olof en Dilia langzaam maar zeker hun schaamte overwinnen. Olof leert de taal beheersen, Dilia de liefde kennen, en in een roman die zowel een satire als een romance wil zijn kan het niet anders of Olof en Dilia keren als koppel naar Nederland terug. Hoe dat precies in zijn werk gaat, moet ieder zelf maar lezen — het te vertellen zou onrecht doen aan Pauka’s plot.

Overigens is dat plot al net zo bescheiden als de rest van het verhaal, van diepzinnige beschouwingen moet Pauka het niet hebben. Vertellen, echter, kan hij als geen ander: Lente voor beginners is een even amusante als meeslepende roman. En daarbij getuigen vooral de scènes waarin Dilia Olof ‘woordjes leert’ van een bijzondere inventiviteit.

Anton Brand

Tom Pauka – Lente voor beginners. Querido, Amsterdam, 160 blz.

Deze recensie verscheen eerder in het Nieuwsblad van het Noorden op 20 december 1985.