Liefde in tijden van de Nederlandse Opstand

De Nederlandse Agave Kruijssen verwierf op relatief korte tijd naam en faam met goedgeschreven historische jeugdromans, geschoeid op gedegen geschiedkundig onderzoek. Haar vorige roman De keerzijde van de keizer (2012), een eigentijdse Vita Karoli Magni, werd in 2013 bekroond met de Thea Beckmanprijs voor beste historische jeugdboek.

opstand_COV.inddOpstand, bestaande uit zes lijvige delen, is volledig gewijd aan het leven van Willem van Oranje, zijn dochter Mayke en haar grote liefde Filip. Over een periode van 1567 tot en met 1595, niet toevallig ten tijden van de Nederlandse Opstand, staat Maykes coming of age centraal. Kruijssen begint haar verhaal wanneer Mayke (Maria), dochter van prins Willem van Oranje, elf jaar oud is. Ze lijdt onder het ongelukkig huwelijk van haar vader met de temperamentvolle, veeleisende Anna van Saksen, Maykes stiefmoeder. In een alternerende verhaallijn focust de personale vertelstem op de besognes van Filip, graaf van Hohenlohe. Het blijkt een klassiek geval van liefde op het eerste gezicht; geen vanzelfsprekende gegeven in de zestiende eeuw, waarin ‘een goed en deugdzaam huwelijk gewoon een plicht [is].’ Ondertussen neemt de sluimerende strijd tussen de katholieken, gesteund door het Spaans bewind, en de protestanten, steeds grotere vormen aan. De sterke nadruk op geloofskwesties en intriges doen Mayke van jongs af aan beseffen dat mensen slechts pionnen zijn, ten dienste van het geloof en het bestendigen van de heerschappij.

Het verhaal komt aanvankelijk (te) traag op gang; Kruijssen gaat zich te buiten aan sfeerschepping, pent de ene na de andere passage over het ongelukkige huwelijk, de vele feesten aan het hof en de politieke kwesties. Daarbij introduceert ze een keur aan historische personages, waardoor het moeilijk wordt om het overzicht te behouden. De personale verteller zorgt voor een afstandelijke portrettering, wat empathie met de protagonisten in de weg staat. Mayke en Filip komen onvoldoende tot leven en evolueren nergens tot round characters. De keuze voor een ik-verteller had dit euvel makkelijk kunnen verhelpen. Wel biedt Kruijssen een genuanceerd portret van Willem van Oranje, met al zijn grootse heldendaden en kleinmenselijke zwaktes.

De vroegwijze Mayke volgt de gesprekken van de volwassenen op de voet en verneemt als eerste over de geldzorgen van Willem van Oranje en de nakende opstand. Kruijssen biedt slechts snippers informatie, waardoor een onderhuidse dreiging ontstaat, meteen een sterkte van de roman. Wanneer Willem van Oranje de wapens opneemt tegen het Spaans bewind, mede gedragen door de hertog van Alva, laat het wisselend vertelperspectief een genuanceerde visie op de historische feiten toe en komt meteen geloofwaardig over. Via Mayke wordt de hofhouding rond de prins van Oranje doorgelicht, terwijl de lezer via de passages over Filip een blik op het strijdgebeuren krijgt. Het verloop van de Nederlandse Opstand wordt verpakt in een complex netwerk van losse verhaallijntjes en motieven, ieder an sich minutieus ontleed. Grootste euvel is de breedvoerige schrijfwijze, met tal van herhalingen, wat de ontwikkeling van de plot niet ten goede komt. Kruijssen lijkt wel eindeloos te willen doorgaan met beschrijvingen van de wreedheden en bloedvergieten, alsook gedetailleerde opsommingen van de tactische overwegingen. Het breed uitgesponnen verhaal had een flink stuk korter gekund, waardoor Opstand aan zeggingskracht had kunnen winnen. Het laatste deel ‘Slot’ wordt daarentegen snel afgehaspeld en krijgt niet de aandacht die het verdient.

Een pedagogisch en historisch gefundeerd nawoord, de stamboom van de familie Nassau en een verklarende woordenlijst complementeren het verhaal en benadrukken de informatieve waarde ervan. Agave Kruijssen stelt zich tot doel om, in tegenstelling tot soortgelijke literatuur over de Nederlandse Opstand, het persoonlijke leven van Willem van Oranje te vertellen. In dat streven is de auteur echter niet geslaagd: Opstand mist de inhoudelijke rijkdom, vlotte vertelstem, authenticiteit en meesterlijk uitgewerkte couleur locale van De keerzijde van de keizer. Wat blijft is een historische roman die grossiert in breedvoerige passages en talloze herhalingen, wat de ontwikkeling van plot en karakterisering danig in de weg staat. Een gemiste kans om een boeiende periode uit de Nederlandse geschiedenis tot leven te brengen.

Jürgen Peeters

Agave Kruijssen – Opstand. Lannoo, Tielt, 414 blz. € 16.99.