Het bestaat buiten de woorden om

In Waar was je nou, misschien de bekendste roman van K. Schippers, verdwijnt de hoofdpersoon via een foto in het verleden. Sindsdien heeft de auteur ook nog De bruid van Marcel Duchamp en Voor jou geschreven waarin hij op een vergelijkbare heeft gespeeld met de tijd. In Niet verder vertellen doet hij dat opnieuw: op grond van foto’s van zijn moeder, gemaakt in Amsterdamse foto-ateliers, kan de verteller aanwezig zijn in het verleden.

niet verder vertellen schippersNiet verder vertellen begint met een reis naar Italië waar Schippers het werk van De Chririco en Giacometti wil onderzoeken. In de dom in Turijn ziet hij de beroemde lijkwade van Christus. Dat is in feite een van de eerste soort foto’s uit de geschiedenis: de afdruk op een doek. Maar Schippers let niet alleen op de voornaamste blikvanger van het stadje, bij Schippers is elk detail van belang. Hoe een vrouw met haar schoenen speelt, wat de kinderen spelen op een plein (‘de verkiezing van god’), de vraag of wachten op de bus iets anders is dan wachten op een persoon. In Stampa, het dorp van Giacometti waar de bergen zo hoog zijn dat het licht in de winter niet meer over de bergtoppen komt: ‘Het licht dat nog moet verdwijnen, zoals hier, is iets anders dan het licht dat net verdwenen is? […] Gaat iemand het wel eens zoeken?’

Je krijgt een fragmentatiebom aan indrukken op je afgevuurd in Niet verder vertellen en langzamerhand wordt het verhaal van de foto’s belangrijker dan het verhaal over de reis naar Italië. Zijn moeder die poseert voor een fotograaf (later ook nog naakt poseert voor Breitner) en zijn goochelende oom. Het decor verplaatst zich terug naar het Amsterdam aan het begin van de vorige eeuw, en met even groot gemak komen personages uit het heden in dat verleden terecht en omgekeerd. De grenzen van tijd en ruimte bestaan niet meer. Het gaat Schippers om iets anders, het zesde zintuig. ‘We komen algauw op het echte, dat het papier nooit haalt, ’t bestaat buiten de woorden om […]’

Je moet wel erg van Schippers houden om van deze Schippers te houden, want hij maakt het je behoorlijk lastig met al die associaties, gedachteflarden, het ontbreken van een dragende verhaallijn, gedichten, foto’s en tekeningen, half afgemaakte zinnen in dialogen. Zelfs de biograaf van de schrijver die zijn eigen leven en dat van zijn ouders beschrijft komt langs.

‘…dat denk ik…’ zegt de man die zich voorstelt als de biograaf van degene die dit schrijft.
‘En als ik dit nu eens schreef?’
Even denkt hij na, ‘dan zou het jouw biografie zijn.’
‘Ik ben toch iemand anders?’
‘Nee, degene die dit schrijft is degene die dit schrijft.’

Fascinerend, maar tegelijkertijd ook vrijblijvend in die continue stroom aan opmerkelijke bijzaken. Dan wordt die doorlopende verwondering tot een trucje.

Coen Peppelenbos

K. Schippers – Niet verder vertellen. Querido, Amsterdam. 224 blz. € 18,99.

Een iets kortere versie van deze recensie stond eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden.