Reportage: Winternachten Free the word
Internationaal literatuurfestival Winternachten heeft dit jaar als motto ‘Hello Darkness’. Van donderdag 14 januari tot zondag 17 januari vinden er optredens plaats die handelen over het gezicht van het kwaad in onszelf en in de wereld vandaag. Helaas blijkt het motto ook op te gaan voor de openingsavond Free te word! Voor het eerst sinds de Oxfam Novib PEN Awards worden uitgereikt is geen van de winnaars aanwezig. De Egyptische dichter Omar Hazek zou komen, maar werd donderdagochtend tegengehouden op het vliegveld van Caïro.
De prijswinnaars worden door vrienden en familie vertegenwoordigd. Zo toont Dilek Dundar, de vrouw van de Turkse journalist Can Dundar, in een video hoe de krant van haar man wapenzendingen naar Syrische rebellen onthulde en hoe er door de Turkse overheid gereageerd werd. Schrijnend is het verhaal van de Eritrese dichter en singer-songwriter Amanuel Hasrat. Hij werd in 2001 opgepakt door het regime en men neemt aan dat hij nog leeft. Landgenoot Habtom Yohannes neemt namens Hasrat de prijs in ontvangst en vertelt hoe de prijs aannemen al een misdrijf is in Eritrea, dat bidden voor gevangen ook een misdrijf is en hoe hij het ervaart dat de wereld die gevangenen aan hun lot overlaat. De Egyptische schrijver Alaa Al Asany neemt namens Hazek de prijs in ontvangst en schuift ook aan in het panel, onder uitstekende leiding van Lex Bohlmeijer, dat later plaatsvindt.
Voorafgaande de uitreiking sprak Jung Chang over haar ervaringen in China onder Mao. Eén van de eerste gedichten die ze schreef spoelde ze in 1968 door de wc uit angst dat ze haar familie ermee in gevaar bracht. Ook het schrijven van Wilde zwanen bracht bedreigingen met zich mee. China keert ook terug in het panel als Renate Dorrestein vertelt hoe ze brieven wisselde met een jonge dissidente Chinese blogger. Voor Dorrestein een nogal ongemakkelijke ervaring aangezien ze elk woord zat te wegen en het gevoel had dat de blogster puur uit beleefdheid antwoordde. Volkskrant journalist Toine Heijmans heeft weer andere ervaringen met een Cubaanse schrijver. Die waardeert de brieven zeer en benadrukte telkens hoe belangrijk het contact voor hem is. Ook Alaa Al Asany benadrukt het belang van persoonlijk contact. Autoriteiten willen volgens hem juist dissidenten breken en benadrukken continu dat niemand naar ze luistert, dat het niemand iets uitmaakt wat ze doen en juist dan is een brief uit het buitenland een teken van hoop en erkenning. Dat ieders verhaal anders is blijkt ook uit enkele woorden van PEN International voorzitter Jennifer Clement, zij werd in Mexico geboren en deed onderzoek naar verdwenen meisjes. In plaats van de staat waren het daar criminelen die haar bedreigden.
Ondanks het bovenstaande is de avond niet loodzwaar, op momenten is het zeker aangrijpend. De boodschap van Alaa Al Asany geeft ook duidelijk aan dat deze avond en ieders persoonlijke inzet nut heeft.
Winternachten vindt nog tot zondagmiddag plaats. Zowel de vrijdagavond als de zaterdagavond hebben een bomvol programma. Uitrusten is er niet bij want ook op de zaterdagochtend en middag vinden er programma’s plaats.
Maarten Praamstra
