Verlangen naar een Papermate

Bijna als geen ander heeft Chrétien Breukers (1965) van zichzelf een literair personage weten te maken. Het literaire spel heeft hem in de loop der tijd al heel wat niet-vrienden opgeleverd. Steevast speelt iemand die wat postuur en verbale exercitie betreft sterke gelijkenis vertoont met de Limburger een hoofdrol in zijn geschriften. Het is duidelijk een uitvergroting, een fictionalisering, maar Breukers weet je toch te binden aan de protagonist. Daar is een eenvoudige verklaring voor: hij weet de herinneringen, de emoties via dit alter ego zonder vals sentiment te presenteren.

breukers fresh upZo ook in de zojuist verschenen novelle Fresh Up. Het merk aftershave waarmee heel wat huisvaders zich in de jaren zestig en zeventig na de scheerbeurt besprenkelden. De novelle is een opfrisser over deze tijd, maar dan – voornamelijk ook door de constructie – zonder de overbekende nostalgie.

Na een droomwandeling in zijn geboortedorp wordt de dat jaar vijftig geworden protagonist (schijn)wakker in zijn huurappartement. Op de rand van zijn bed zit zijn reeds lang overleden opa, inclusief gehoorapparaat en pijp, de haren iets langer dan bij leven, in de borstzak steekt de ooit door de jonge Chrétien begeerde Papermate-pen.

Als ik groot was, en schrijver, wilde ik ook een Papermate-pen, waarmee ik mijn boeken, met hetzelfde gemak als waarmee hij die puzzels oploste, zou schrijven.

De schrijver zet gedurende de hele novelle opa met veel gevoel voor details neer. De niet goed weggeschoren haren in de hals, de kleine korreltjes in de oorschelp veroorzaakt door het gehoorapparaat. Ontroerend zonder te idealiseren. Daar zorgt Breukers’ aangeboren cynisme wel voor. Opa is overleden voordat zijn kleinzoon ook maar iets heeft gepubliceerd, maar in de eeuwigheid heeft hij alle tijd en dus elke publicatie tot zich genomen. Het is een komische manier om zelfkritiek te hebben of fijntjes de loftrompet over je boeken te laten schetteren. Vooraleerst houdt ‘opa’ dienaangaande zijn mond.

Breukers heeft het niet van een vreemde. Ook zijn opa sprak over zichzelf in de derde persoon, ‘alsof hij een personage was dat interessant genoeg was om voortdurend van commentaar te voorzien.’ Tongue-in-cheek. Middels dit verschoven perspectief kan Breukers vertellen over de verhouding van zijn ouders, over de moeizame toenaderingspogingen van vaderlief – die met een mengeling van haat en liefde door de jonge Chrétien werd ontvangen – over zijn band met opa en uiteraard over de moeizame eerste stappen op het liefdespad.

Tegelijkertijd is het een – niet eens zo harde – afrekening met een vrouw min of meer in het heden onder het motto: ruzie is beter dan apathie. Zo nu en dan laat de schrijver zijn schild even zakken. Of is het toch een schijnwerkelijkheid? Mooi is het in ieder geval wel.

Ik herinner me onze eerste zoon, die werd geboren op Prinsjesdag. […] en dat ik weken alleen maar kon denken: ik heb een kind, ik heb een zoon, wat doen al die mensen buiten, in de wereld, snappen ze dan niet dat ik een zoon heb en dat ze naar hem moeten komen kijken?

Een volstrekt natuurlijk narcisme voor een trotse vader, maar grotesk voor de buitenwereld. Net als in eerder werk komt er een beeldschoon vrouwmens langs, een actrice, een vrouw van een ander, een moeder, voor wie Chrétien twee dialogen van een toneelstuk schrijft. Net als in de romans van Breukers loopt de beoogde relatie wat stroef. O, ze kunnen het uitstekend vinden samen, als vrienden. Ook grappig: ze is regelmatig tafeldame bij dat doordraaiprogramma op NPO 1 en wordt daardoor op straat nagestaard, ook wanneer ze in het gezelschap is van mister Fresh Up. Een vleugje roem krijgt hij op die manier toch maar mooi mee. Er zit wat zijdelingse kritiek in de novelle op het mediacircus en de rol van de schrijver daarin.

Opa raadt Chrétien aan om nu eens dat verhaal over die liefde op te schrijven, om zijn echte gevoelens eens duidelijk aan de actrice kenbaar te maken in plaats van dat hij dat oorlogsverhaal dat in zijn geboortedorp speelt weer oprakelt. En vervolgens laat de schrijver opa het ooit gepubliceerde verhaal nuanceren. Ergens zegt Chrétien twee: ‘Als ik interessant wil doen, kan ik zeggen dat ik in mijn boeken leef.’ Fresh Up is een gedegen, aanstekelijke novelle, vol met leven dankzij het Droste-effect.

Guus Bauer

Chrétien Breukers – Fresh Up. Marmer, Baarn. 96 blz. € 9,95.