Recensie: Laura Cumming – Achter het verdwijnpunt
Wanhopige zoektocht
John Snare, een boekhandelaar uit het Engelse Reading koopt in het midden van de 19e eeuw op een veiling voor acht Pond een schilderij. Onder het stof der eeuwen meent hij een verloren werk van de Spaanse hofschilder Velázquez te herkennen. Kunsthistorica Laura Cumming neemt in Achter het verdwijnpunt haar lezers mee op een spannende roadtrip doorheen Europa in de voetsporen van een vermeende Velázquez. Maar dit boek is meer dan een detectiveverhaal. Het is het relaas van een rotsvast geloof in een meesterwerk, de biografie van een van de beroemdste Spaanse kunstenaars en een ode aan een te vroeg gestorven vader.
Een grote opbrengst verwacht men niet van de boedelverkoop van het gesloten internaat. Beduimelde studieboeken die jonge geesten ooit op het spoor der klassieken moesten zetten, bedden die ervoor zorgden dat deze jongelingen ook voldoende rust kenden, en … enkele schilderijen die al jaren de hoge internaatmuren sieren en nederig het hoofd buigen onder het stof der vergetelheid. Een van deze schilderijen trekt de aandacht van John Snare, een boekhandelaar uit Reading. Onder dit stof meent hij de hand van de Spaanse schilder Velázquez te herkennen. Tot zijn grote verbazing wint Snare de veiling en komt hij in het bezit van dit schilderij. Op dat moment verandert zijn leven totaal. Elk moment zal ten dienste staan van slechts één doel: de wereld overtuigen dat het werk dat oorspronkelijk toegeschreven werd aan Van Dyck, in feite een Velázquez is.
Laura Cumming is een kunsthistorica die in The Guardian haar lezers vergast op boeiende artikels uit de kunstwereld. Kunst werd haar met de paplepel ingegeven, de liefde voor haar vader die veel te jong uit haar leven weggenomen werd.
Mijn vader stierf heel onverwacht toen ik achter in de twintig was. Hij was schilder. De ziekte die hem fataal werd tastte eerst zijn hersenen aan vervolgens zijn ogen. Ik was er zo kapot van dat ik alleen nog schilderijen van zijn hand wilde bekijken.
Maanden gingen voorbij en Laura trok naar Madrid. Ze sprak de taal niet van de stad waar ze nog nooit was geweest. In haar rouwodyssee door de stad ging ze op een dag het Prado binnen op zoek naar werk van El Greco, een van de lievelingsschilders van haar vader. Ze vond er niet alleen El Greco, maar ook een nieuwe liefde: Las Meninas, het bekendste werk van Velázquez. Een coup de foudre die ook aan de basis ligt van dit boek. Want naast Snares zoektocht naar de authenticiteit van zijn Velázquez is Achter het verdwijnpunt ook een ode aan de Spaanse kunstenaar, die het merendeel van zijn leven aan het Spaanse Hof doorbracht en slechts een beperkte productie van ongeveer 120 schilderijen achterliet. De passie van zijn kleurenpalet weet Cumming prachtig te vatten. Het levert bijna pure poëzie op wanneer ze de kraag van Juan de Pareja beschrijft.
Die kraag is oogverblindend, een schitterend wit weefsel geschilderd op weefsel. Het doek van het schilderij valt samen met het doek van de kraag, zo lijkt het, zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Velázquez ziet in de schering en inslag van doek net zo gemakkelijk een verre stenen muur als het patroon van kostbaar Vlaamse kant.
De levensloop van Velázquez is de rode draad in de wanhopige zoektocht naar erkenning van Snares schilderij dat de onfortuinlijke Charles I voorstelt bij zijn wanhopige poging om de infante aan het hof van Filips IV tot zijn vrouw te maken. De Vlaamse schilder Van Dyck schilderde Charles pas toen deze laatste de leeftijd van 30 reeds gepasseerd was. De man op Snares schilderij is nog geen 20. Is dit werk dan werk van de hand van niemand minder dan Velázquez? Een toevallige vondst van een manuscript waar verwezen wordt naar dit schilderij is het startschot van haar queeste. In onze internettijden is het haast onvoorstelbaar dat er zo lang getwijfeld werd aan de echtheid van het schilderij, maar in de 19e eeuw lagen de kaarten echter anders. De passie van Snare voor dit schilderij dreef hem op de vlucht voor zijn schuldeisers, hij vocht een bittere strijd uit tegen de zogenaamde erfgenamen, liet zijn vrouw en kinderen achter om later op te duiken aan de andere kant van de oceaan waar hij de conservator werd van een obscuur kunstcollectie. Slechts een constante bleef: het rotsvast geloof dat het schilderij in zijn bezit van de hand van Velázquez was. De verkoop had Snare een rijk man kunnen maken, zijn passie besliste er anders over.
Achter het verdwijnpunt is een prachtige synthese geworden van een biografie en een zoektocht naar erkenning. Het enige wat Cumming niet heeft opgelost is de huidige locatie van het schilderij dat in 1898 verdween. Voor de rest slaagt de auteur erin met dit boek om haar lezers onder te dompelen in verdwenen tijden die ruiken naar passionele verfbewegingen.
Yves Joris
Recensie: Laura Cumming – Achter het verdwijnpunt. Vertaald door Toon Dohmen. Atlas Contact, Amsterdam. 320 blz. € 27,99.
